Abstrakt

Niniejsze opracowanie poświęcone jest omówieniu problematyki wprowadzenia do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy umownego prawa odstąpienia, w tym treści odpowiedniego postanowienia umownego, realizacji prawa i skutkom jego wykonania.

Wprowadzenie

Regulacja umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy w Kodeksie pracy nie jest pełna, dlatego w praktyce w sprawach nią nieobjętych konieczne jest odwoływanie się do przepisów Kodeksu cywilnego¹. Jedną z instytucji prawa cywilnego, która w praktyce nabrała szczególnego znaczenia w związku z upowszechnieniem się klauzul konkurencyjnych, jest umowne prawo odstąpienia.

Zgodnie z art. 395 § 1 KC można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Istotą prawa odstąpienia jest osłabienie więzi prawnej wynikającej ze zobowiązania, ponieważ strona, dla której zastrzeżono prawo odstąpienia, może doprowadzić do zakończenia stosunku prawnego, nie narażając się na negatywne konsekwencje i, co do zasady, bez podawania kontrahentowi powodów swojej decyzji².

Dopuszczalność wprowadzenia umownego prawa odstąpienia do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy

Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest źródłem stosunku zobowiązaniowego, w ramach którego pracownik zobowiązany jest przez określony w umowie czas nie prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (co ustawa określa mianem zakazu konkurencji), a pracodawca ma obowiązek wypłacać pracownikowi z tego tytułu odszkodowanie³. Obowiązek pracownika wygasa przede wszystkim w wyniku upływu okresu, na który zawarto umowę, a obowiązek pracodawcy – wskutek wykonania⁴. Nie ulega również wątpliwości, że stosunek ten może wygasnąć w wyniku zawarcia przez strony umowy go rozwiązującej.

Jak wiadomo, jednostronne rozwiązanie zobowiązania jest dopuszczalne jedynie w przypadkach, gdy uprawnienie takie przyznaje stronom ustawa lub umowa. Kodeks pracy nie zawiera regulacji w tej kwestii, stąd konieczność posiłkowania się ogólnymi przepisami Kodeksu cywilnego o zobowiązaniach umownych, regulującymi wprowadzenie do umowy upoważnienia do jej rozwiązania przez jedną ze stron, takich jak wypowiedzenie czy opisywane poniżej prawo odstąpienia.

Stosowanie przepisów o umownym prawie odstąpienia do umów o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy było przedmiotem licznych wypowiedzi SN, co pokazuje, z jak istotnym zagadnieniem praktycznym mamy do czynienia. Kwestia dopuszczalności zastrzeżenia umownego prawa odstąpienia pojawiła się w związku z problematyką ustania zakazu konkurencji i wykładni art. 101² § 2 KP, który stanowi, że zakaz konkurencji, określony w § 1, przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Sąd Najwyższy konsekwentnie wskazywał, że w wymienionych w tym przepisie przypadkach przestaje obowiązywać nie umowa o zakazie konkurencji, ale tylko zakaz konkurencji, a zatem odpada tylko obowiązek pracownika powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej, natomiast pracodawca pozostaje zobowiązany do wypłaty odszkodowania. Aby pracodawca mógł zwolnić się z tego obowiązku, może w ramach swobody umów – a więc [...]