Abstrakt

W niniejszym opracowaniu autorka omawia aspekty prawne stosowania jednej z najnowocześniejszych metod kontroli pracowników, jaką jest wykorzystanie technologii identyfikacji radiowej, umożliwiającej pracodawcy zarówno identyfikację, jak i lokalizację pracownika. Jest to o tyle istotne, że polski ustawodawca nie zakreślił granic dopuszczalności kontroli pracownika w miejscu pracy.

Uwagi wstępne

Zasadniczo w polskim systemie prawa nie ma norm ustawowych, które w sposób precyzyjny i przewidywalny dla stron stosunku pracy określałyby granice prawnej dopuszczalności kontroli pracownika w miejscu pracy przez pracodawcę¹. Z pewnością należy zgodzić się ze stwierdzeniem, że pracodawca ma uprawnienie do kontroli pracowników, choć w polskim porządku prawnym brak regulacji, która expressis verbis wskazywałaby na generalne uprawnienie pracodawcy do kontroli pracowników. Konstatacja o uprawnieniu pracodawcy do kontroli pracowników nie jest jednak wystarczająca – nie wskazuje bowiem, w jaki sposób kontrola może być przeprowadzana, w jakiej formie i jaki jest jej dopuszczalny zakres (intensywność). Czy takie ustalenia prowadzą do wniosku, że w ogóle nie ma granic kontrolowania pracowników przez pracodawców albo że granice te są dowolne? Odpowiedź na tak postawione pytanie musi być negatywna.

W obecnym kształcie zasady kontroli i jej granice muszą być jednak wyprowadzane – na podstawie wielu przepisów porozrzucanych w systemie prawa – co nie jest niemożliwe, ale na pewno nastręcza trudności zarówno pracodawcom, jak i pracownikom. De lege lata brakuje kompleksowego uregulowania kwestii kontroli pracowników. Także ustalanie przekroczenia granic kontroli – ad casum – przez sąd prowadzi do sytuacji braku pewności prawa i niemożności przewidzenia konsekwencji prawnych własnego postępowania. Chcąc wyznaczyć ramy prawne kontroli pracowników – należy odwoływać się do orzecznictwa i poglądów doktryny, które nie są jednak jednolite. Zastanawiające jest więc generalne milczenie ustawodawcy w tym zakresie (oprócz regulacji fragmentarycznej, odnoszącej się do kontroli telepracowników). Tym bardziej że pracodawcy coraz częściej wykorzystują nowe możliwości techniczne kontroli pracowników, które pozwalają na inwigilowanie zatrudnionej załogi, także poza miejscem i czasem pracy. Jedną z najnowocześniejszych metod kontroli pracowników jest wykorzystanie technologii identyfikacji radiowej (Radio Frequency Identification) – RFID.

Czym jest RFID?

Technologia RFID stanowi kompilację geolokalizacji z technologią biometryczną, można jednak wyróżnić także jej cechy swoiste (wynikające przede wszystkim z wykorzystania fal radiowych i możliwości zapisywania danych bezpośrednio w transponderze). Przełożyć się to musi na ocenę prawną tej technologii. Aktualne więc będą rozważania prawne dotyczące geolokalizacji, jak również wykorzystywania danych biometrycznych pracowników (tych metod ustawodawca także nie uregulował expressis verbis w przepisach). Dokonując oceny prawnej technologii RFID, należy również wskazać na korzyści i zagrożenia wynikające z jej zastosowania przez pracodawców. Wydaje się bowiem, że prawo przestało nadążać za rozwojem nowoczesnych technologii, które są bardzo chętnie wykorzystywane przez pracodawców. Daje to asumpt do dogłębnego rozważenia wielu aspektów stosowania tych nowoczesnych narzędzi – nie tylko prawnych, ale też etycznych i praktycznych.

Technologia identyfikacji radiowej to system kontroli, który wykorzystuje do komunikacji fale radiowe, a jej trzonem są miniaturowe urządzenia elektroniczne, nazywane znacznikami (inaczej tagami, transponderami, chipami, mikrochipami, mikroprocesorami komputerowymi)².

Transponder RFID to radiowe urządzenie nadawcze lub nadawczo-odbiorcze, które wysyła sygnał zawierający kodowane dane identyfikacyjne, ale tylko w odpowiedzi na pobudzenie sygnałem radiowym o określonej częstotliwości³. Mikroprocesory emitują jednoznacznie identyfikowany numer w momencie pobudzenia radiowym sygnałem pochodzącym z czytnika. Pozwala to na identyfikację i śledzenie przedmiotów (biochip – implant⁴ pozwala zrealizować te funkcje w stosunku do żywych organizmów) także dlatego, że znaczniki te są niewielkie (znaczniki mogą być wielkości ziarnka piasku i działać bez baterii; są też znaczniki większe, mające własny system zasilania i większy zasięg transmisji)⁵. Technologia wykorzystująca czytniki RFID jest technologią tzw. bliskiego odczytu. Informacje zawarte w chipie są zaszyfrowane i mogą być dostępne przez fizyczne zbliżenie do czytnika.

Chipy RFID mogą być wbudowane właściwie wszędzie: w karty, dokumenty, ubrania, samochody itd. Mogą także zawierać wiele danych, m.in. dane biometryczne czy dane o stanie zdrowia⁶. Powszechnie wykorzystuje się technologię RFID do identyfikacji i śledzenia obiegu towarów⁷, w kartach wstępu do budynków, automatach do pobierania opłat drogowych, zautomatyzowanych dystrybutorach paliwa, samochodowych systemach zabezpieczających przed kradzieżą, a także w systemach transportowych, gdyż identyfikatory RFID są udoskonaloną wersją kodów kreskowych produktów (są odporne na zarysowania i zabrudzenia, możliwe jest skanowanie wielu identyfikatorów jednocześnie i to w pewnej odległości⁸, np. zeskanowanie wszystkich produktów znajdujących się w wózku przez przejście przez bramkę z wbudowanym czytnikiem).

Wskazać można już jednak na przypadki użycia technologii RFID w wersji wykorzystującej biochipy. Przykładem takiego zastosowania było wszczepienie implantu meksykańskiemu „Fiscal General”⁹ oraz 160 jego współpracownikom w celu kontrolowania ich dostępu do ważnej dokumentacji, a także ustalenia miejsca ich pobytu w razie ewentualnego porwania. Koszt wdrożenia tej technologii wyniósł 150 dolarów za transponder. Jedyny komentarz pracowników, którym wszczepiono ów biochip, brzmiał: „to trochę boli”¹⁰.

Na świecie technologia identyfikacji radiowej jest wykorzystywana w kopalniach, gdzie znaczniki są umieszczane w kaskach lub paskach górników, a anteny i czytniki są rozmieszczane wewnątrz tunelów górniczych, co pozwala na łatwe zlokalizowanie pracownika oraz ostrzeżenie (pomoc) w razie niebezpieczeństwa. Dane są bowiem przekazywane na powierzchnię, np. do dyspozytora¹¹.

Szerokie spektrum możliwości transponderów RFID umożliwia pracodawcy [...]