Abstrakt

Strajk jest szczególnym okresem zarówno dla pracowników, związków zawodowych, jak i pracodawcy. Jego szczególny charakter przejawia się w regulacjach z zakresu przepisów prawa pracy, jak również w znaczeniu psychologiczno-socjologicznym¹. Udział w akcji strajkowej jest bowiem świadomą decyzją o niewykonywaniu pracy. Prowadzenie strajku nie oznacza, że strajkujący pracownicy są całkowicie wyłączeni spod władztwa pracodawcy i pozostawieni wyłącznie decyzjom tzw. komitetu strajkowego lub że w tym okresie mają „czas wolny”. Z tego też względu w okresie strajku jego uczestnicy mają do wykonania określone zadania zarówno wobec pracodawcy, jak i wobec organizatorów strajku.

Obowiązki uczestników strajku wobec pracodawcy

Nie ulega wątpliwości, że w okresie strajku organem kierującym i zarządzającym zakładem pracy jest wyłącznie pracodawca. Od strony formalnoprawnej nie traci on władztwa nad zakładem pracy. Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych² „kierownik zakładu pracy nie może być w czasie strajku ograniczony w pełnieniu i w wykonywaniu uprawnień w odniesieniu do pracowników nie biorących udziału w strajku oraz w zakresie niezbędnym do zapewnienia ochrony mienia zakładu i nieprzerwanej pracy tych obiektów, urządzeń i instalacji, których unieruchomienie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego lub przywrócenia normalnej działalności zakładu”. Strajk nie upoważnia zatem jego organizatorów do przejmowania kierownictwa zakładem pracy, a wszelkie próby pozbawienia lub ograniczenia uprawnień zarządczych pracodawcy są sprzeczne z zasadami organizowania strajku i stanowią przestępstwo (art. 26 ust. 2 SporyZbiorU). Pracodawca nie może być w czasie strajku ograniczony przez organizatorów tej akcji w pełnieniu swoich obowiązków zarówno w sferze „techniczno-ekonomicznej”, jak i w wykonywaniu uprawnień w odniesieniu do pracowników strajkujących oraz niebiorących w nim udziału (tzw. łamistrajków). W takim okresie zakres minimalny praw pracodawcy obejmuje co najmniej kierowanie pracą pracowników niebiorących udziału w strajku³. Oczywiście w swojej istocie strajk powoduje, że pracodawca nie może generalnie wydawać pracownikom – uczestnikom strajku – poleceń, gdyż strajk jest „czasowym oderwaniem się” od pracy. Nie oznacza to jednak, że pracodawca „traci całkowicie władztwo nad strajkującymi”. Może on uczestnikom strajku wydawać polecenia oraz następnie egzekwować ich wykonanie, które będą sprowadzały się do:

– czynności niezbędnych dla zapewnienia ochrony zakładu pracy, nieprzerwanej pracy obiektów, urządzeń i instalacji, których unieruchomienie może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego lub przywrócenia normalnej pracy zakładu. Należy zatem w tym zakresie wykonywać zwłaszcza czynności przeciwdziałające uszkodzeniu lub zniszczeniu maszyn i urządzeń z powodu ich zatrzymania, braku niezbędnych czynności konserwacyjnych, niewłaściwej obsługi itp.⁴. Pracownik nie może zatem również pozostawać bierny w sytuacji, gdy występuje celowe zachowanie zmierzające w trakcie strajku do wywołania szkody pracodawcy. Ma on obowiązek wobec pracodawcy przeciwdziałać powstaniu takiej szkody. Stąd pracownik, który ma wiedzę o działaniu na szkodę swojego pracodawcy, obowiązany jest go o tym zawiadomić. Niewykonanie tego obowiązku może być uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych⁵.

– prowadzenia akcji ratowniczej. Wydawanie określonych poleceń – moim zdaniem – ma istotne i szczególne znaczenie w celu zachowania bezpieczeństwa życia i zdrowia wszystkich pracowników, w tym również strajkującym, gdyż jeżeli strajkujący pracownik w trakcie tej akcji ulegnie wypadkowi, to taki wypadek traktuje się na równi z wypadkiem przy pracy. W wyroku SN z 25.7.1990 r.⁶ wskazano, że udział pracownika w strajku na terenie zakładu pracy nie oznacza automatycznie zerwania związku z pracą, dlatego pracownik zachowuje prawo do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy.

Przepisy SporyZbiorU nie normują sytuacji prawnej pracowników niebiorących udziału w strajku. Niemniej pracownicy, którzy nie wzięli udziału w strajku i z tego powodu jednocześnie nie świadczą pracy, zachowują prawo do wynagrodzenia. Wynagrodzenie to powinno być wypłacone jak za [...]