Abstrakt

W niniejszym opracowaniu autor przedstawia uwagi odnoszące się do skutków prawnych wprowadzonej przez ustawodawcę modyfikacji w art. 130 § 2¹ KP, dotyczącej zasad ustalania wymiaru czasu pracy pracowników w okresie rozliczeniowym.

Uwagi wstępne

W dniu 1.1.2011 r. weszła w życie ustawa z 24.9.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, na podstawie której – między innymi – święto Objawienia Pańskiego (potocznie święto Trzech Króli) uzyskało status dnia ustawowo wolnego od pracy¹. Nowelizacja ta oprócz zmian do KP wprowadziła modyfikacje w ustawie z 18.1.1951 r. o dniach wolnych od pracy² oraz ustawie z 17.5.1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP³. Pomimo stosunkowo krótkiego obowiązywania nowych regulacji pojawiły się wątpliwości co do ich zgodności z innymi unormowaniami prawnymi. Niektórzy przedstawiciele doktryny podnieśli zarzuty co do naruszenia zasady równouprawnienia związków wyznaniowych w związku z preferowaniem przez nowelizację Kościoła Katolickiego oraz jej niezgodności z PańKośU i z Konkordatem. W tym drugim przypadku krytyce poddano tryb wprowadzenia zmian w wykazie świąt katolickich wolnych od pracy, bez zachowania wymogu uzgodnień z Konferencją Episkopatu Polski i Stolicą Apostolską⁴. Niewątpliwie są to zagadnienia godne rozważenia, ale w moim przekonaniu zdecydowanie donioślejsze pod względem praktycznym są skutki modyfikacji wprowadzonej w art. 130 § 2¹ KP, dotyczącej zasad ustalania wymiaru czasu pracy pracowników w okresie rozliczeniowym.

W omawianym zakresie w UE „obowiązuje” obecnie dyrektywa 2003/88 Parlamentu Europejskiego i Rady z 4.11.2003 r. dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy⁵, która zastąpiła wcześniejszą dyrektywę Rady 93/104 z 29.11.1993 r.⁶. Dyrektywa 2003/88 zasadniczo nie wypowiada się wprost na temat ustalania wymiaru czasu pracy, formułując ogólne ramy, w jakich państwa członkowskie mogą ustalać reguły dotyczące organizacji czasu pracy. Czyni to więc jedynie pośrednio, określając między innymi minimalne odpoczynki: dobowy i tygodniowy, maksymalny tygodniowy czas pracy czy też maksymalny okres rozliczeniowy czasu pracy. W świetle postanowień art. 6 dyrektywy średni czas pracy w każdym 7-dniowym okresie, łącznie z pracą w godzinach nadliczbowych, nie przekracza 48 godzin. Ponadto w jej art. 16 wskazano okresy rozliczeniowe właściwe przy stosowaniu poszczególnych jej przepisów, w tym okres nieprzekraczający 4 miesięcy, odnoszący się do maksymalnego tygodniowego czasu pracy. Co istotne jednak, w myśl art. 15 dyrektywy, jej regulacje nie naruszają prawa państw członkowskich do stosowania ustaw, rozporządzeń i przepisów administracyjnych korzystniejszych dla ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, jak również prawa do umożliwiania i zezwalania na stosowanie układów zbiorowych lub porozumień przedstawicieli pracowników i pracodawców korzystniejszych dla ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników⁷. Uwzględniając powyższe, dalsze rozważania odnośnie do ustalania wymiaru czasu pracy w naszym kraju będą oparte na unormowaniach polskiego prawa pracy⁸.

Ustalanie wymiaru czasu pracy

Pojęcia wymiaru czasu pracy użyto w KP i innych ustawach z zakresu prawa pracy wielokrotnie. Akty te nie zawierają jednak jego definicji. Dlatego też w doktrynie i praktyce zwrot „wymiar czasu pracy” używany bywa w różnych sytuacjach i znaczeniach.

Po pierwsze, wymiar czasu pracy postrzega się jako okres, w którym pracownik obowiązany jest pozostawać w dyspozycji pracodawcy w obrębie każdego dnia (roboczego), tygodnia i okresu rozliczeniowego⁹. Można również użyć innych określeń i wtedy wymiar czasu pracy to liczba godzin, w których pracownik zobowiązuje się pozostawać do dyspozycji pracodawcy w ciągu doby, tygodnia, okresu rozliczeniowego¹⁰. Po drugie, wymiarem czasu pracy określany jest rozmiar zatrudnienia, ustalany przez strony stosunku pracy w umowie o pracę (pełny lub niepełny wymiar czasu pracy). Dla potrzeb niniejszego opracowania podstawowe będzie pierwsze z przedstawionych znaczeń.

Do 31.12.2003 r. KP nie zawierał sposobu obliczania wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym. Od 1.1.2004 r. taką metodę wprowadziła ustawa z 14.11.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw¹¹. Warto zaznaczyć, że sposób ten dotyczy wymiaru czasu pracy we wszystkich systemach czasu pracy, poza systemem pracy w ruchu ciągłym, dla którego odrębna regulacja została przewidziana w art. 138 § 3 KP. Po tej nowelizacji obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym ustala się zgodnie z postanowieniami art. 130 KP. W myśl tej regulacji, po pierwsze, mnoży się 40 godzin przez liczbę tygodni w danym okresie rozliczeniowym. Następnie do uzyskanego wyniku dodaje się iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu od poniedziałku do piątku (tzw. czarnych dni z kalendarza). Zgodnie z obowiązującym brzmieniem [...]