Abstrakt
Prawo pracy i prawo ubezpieczeń społecznych przewidują odrębne definicje pracownika. Różnią się one zakresem podmiotowym. W niniejszym opracowaniu autor omawia wpływ, jaki definicja pracownika wywiera na obowiązek płacenia składek.
Wprowadzenie
Zgodnie z art. 2 KP pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. W art. 8 ust. 2a ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych1 wskazano, że za pracownika uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. O ile definicja pracownika zawarta w KP nawiązuje do delimitacji zatrudnienia pracowniczego i cywilnoprawnego, o tyle ujęcie pracownika w prawie ubezpieczeń społecznych abstrahuje od tego podziału, gdyż spełnia inną funkcję.
W tym kontekście należy wskazać na art. 9 ust. 1 SysUbSpołU. Zgodnie z jego treścią pracownik spełniający warunki do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z innego tytułu jest objęty ubezpieczeniem jedynie z racji pozostawania w stosunku pracy. Przepis ten zawiera normatywne ujęcie zasady prymatu ubezpieczenia pracowniczego. Ustawodawca uchylił jednak wskazaną regułę, w sytuacji gdy pracodawca zawiera z pracownikiem umowę cywilnoprawną albo gdy pracownik łączy się taką umową z osobą trzecią, jednak pracę wykonuje na rzecz pracodawcy. W tym wypadku powstaje obowiązek opłacenia składki na ubezpieczenie społeczne od wynagrodzenia uzyskanego z tytułu umowy cywilnoprawnej.
W realiach gospodarki wolnorynkowej wyznacznikiem zachowań podmiotów oferujących pracę pozostaje wynik rachunku ekonomicznego. Dostrzegalne jest wzmożone korzystanie z zatrudnienia cywilnoprawnego oraz powierzanie części zadań podwykonawcom. Fluktuacja podmiotowa po stronie zatrudniających w trakcie procesu świadczenia pracy (przy zachowaniu tożsamości rodzaju pracy), w powiązaniu z wyborem konkurencyjnych form prawnych świadczenia pracy, aktualizuje pytanie o istnienie obowiązku ubezpieczenia społecznego.
Cel i funkcja ubezpieczeniowej definicji pracownika
W ostatnich latach zauważalna jest tendencja do unifikacji sytuacji prawnej pracowników i osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych. Jedną z płaszczyzn tej konwersji pozostaje prawo ubezpieczeń społecznych2. Należy jednak stwierdzić, że sytuacja prawna pracowników i osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych nadal jest zróżnicowana. Pracowniczy tytuł ubezpieczenia wyłącza obowiązek opłacania składek z racji zatrudnienia cywilnoprawnego. Osoby przyjmujące do wykonania dzieło, co do zasady, nie zostały objęte obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym.
W tym kontekście należy postrzegać znaczenie art. 8 ust. 2a SysUbSpołU. Stanowi on wyjątek od reguły wyrażonej w art. 9 ust. 1 SysUbSpołU. Chodzi o to, aby ograniczyć dopuszczalność korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych. Objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego tego rodzaju umów zmniejsza ich atrakcyjność. Przepis art. 8 ust. 2a SysUbSpołU spełnia zatem rolę w sferze prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych. Po pierwsze, wspomaga przestrzeganie bezwzględnie obowiązujących i ochronnych norm prawa pracy (przede wszystkim w zakresie regulacji czasu pracy), po drugie, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych przełamuje zasadę prymatu pracowniczego ubezpieczenia społecznego (co stanowi powrót do reguły obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu przez osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych). Charakterystyczne jest, że wprawdzie osoby przyjmujące do wykonania dzieło nie podlegają ubezpieczeniu społecznemu, jednak ustawodawca objął je tym obowiązkiem w realiach wskazanych w art. 8 ust. 2a SysUbSpołU. Potwierdza to jedynie ochronny charakter omawianego przepisu.
Oceniając celowość konstrukcji wskazanej w art. 8 ust. 2a SysUbSpołU, nie sposób przyjąć, że ustawodawca [...]