Monitor Prawa Pracy
nr 5/2011
Problem materialnej odpowiedzialności pracowników zajmujących najwyższe stanowiska kierownicze w organizacjach gospodarczych
Autor jest adiunktem w Katedrze Prawa Pracy Uniwersytetu Łódzkiego.
Abstrakt
Zagadnienie materialnej odpowiedzialności pracowników od lat stanowi przedmiot żywego zainteresowania w doktrynie prawa pracy, orzecznictwie sądowym oraz w praktyce1. W niniejszym opracowaniu autor porusza problem objęcia osób zajmujących najwyższe stanowiska kierownicze w organizacjach gospodarczych uprzywilejowanymi regułami odpowiedzialności materialnej za szkodę wyrządzoną zakładowi pracy lub osobie trzeciej wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych.
Istota materialnej odpowiedzialności pracowników
Szczegółowe zasady materialnej odpowiedzialności pracowników zostały unormowane w dziale piątym KP oraz w przepisach wykonawczych do tego aktu. Jedynie posiłkowo do odpowiedzialności majątkowej pracowników będą miały zastosowanie – przez art. 300 KP – przepisy KC2.
Istotą odpowiedzialności materialnej uregulowanej w przepisach prawa pracy jest ponoszenie przez pracownika ujemnych skutków majątkowych z powodu wyrządzenia pracodawcy szkody wskutek zawinionego naruszenia obowiązków pracowniczych, zwłaszcza zaś obowiązku ochrony mienia pracodawcy wynikającego z art. 100 § 2 pkt 4 KP3. W literaturze przedmiotu wyróżnia się trzy zasadnicze funkcje tej odpowiedzialności, a mianowicie: funkcję prewencyjno-wychowawczą, kompensacyjną oraz represyjną4.
Konstrukcja prawna odpowiedzialności materialnej pracowników nie ma jednolitego charakteru. Ustawodawca przewiduje dwa reżimy tej odpowiedzialności. Pierwszy dotyczy odpowiedzialności pracowników za szkodę wyrządzoną w mieniu niepowierzonym pracodawcy (art. 114–122 KP), drugi zaś odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w mieniu powierzonym pracownikowi z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się (art. 124–127 KP)5. Aby można było pociągnąć pracownika do odpowiedzialności materialnej, muszą być łącznie spełnione cztery przesłanki6. Po pierwsze, konieczna jest bezprawność działania lub zaniechania pracownika rozumiana jako niewykonanie albo nienależyte wykonanie obowiązków pracowniczych wynikających z przepisów prawa pracy lub umowy o pracę. Po drugie, naruszenie tych obowiązków musi mieć charakter zawiniony. Pracownik może wyrządzić szkodę pracodawcy zarówno z winy umyślnej, jak i z winy nieumyślnej. Stopień winy ma istotny wpływ na zakres odpowiedzialności materialnej pracownika. W przypadku winy umyślnej, zgodnie z art. 122 KP, pracownik ponosi pełną odpowiedzialność, która obejmuje zarówno rzeczywistą stratę pracodawcy (damnum emergens), jak i utracone korzyści (lucrum cessans). Po trzecie, konieczną przesłanką materialnej odpowiedzialności pracowników jest szkoda w mieniu pracodawcy, która musi być skutkiem zawinionego naruszenia przez pracownika obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy lub umowy o pracę. Po czwarte, zastosowanie odpowiedzialności materialnej uzależnione jest od zaistnienia związku przyczynowego pomiędzy zawinionym naruszeniem przez pracownika obowiązków a wystąpieniem szkody. Z art. 115 KP wynika, że pracownik ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.
Materialna odpowiedzialność pracowników a ochronna funkcja prawa pracy
W sposobie uregulowania przez ustawodawcę w KP odpowiedzialności materialnej pracownika widoczna jest realizacja ochronnej funkcji prawa pracy. Wyrazem tego są korzystne dla pracowników reguły tej odpowiedzialności, które idą w kierunku ograniczenia ponoszonych przez pracownika, traktowanego jako słabsza ekonomicznie strona stosunku pracy, konsekwencji majątkowych jego bezprawnych zachowań. W tym kontekście ważną rolę odgrywa unormowanie, że pracownik, który nieumyślnie wyrządził swoim działaniem lub zaniechaniem szkodę w mieniu niepowierzonym pracodawcy, ponosi ograniczoną odpowiedzialność materialną, jedynie za rzeczywistą stratę i tylko do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia przysługującego mu w dniu wyrządzenia szkody (art. 119 KP)7. Oznacza to, że taki pracownik nie odpowiada za utracone przez pracodawcę korzyści, które uzyskałby, gdyby nie doszło do wyrządzenia szkody w jego majątku (lucrum cessans). W tym zakresie kompensacyjna funkcja materialnej odpowiedzialności pracowników podlega istotnemu ograniczeniu.
Korzystnym dla pracownika rozwiązaniem jest [...]
