Abstrakt

Ustawą z 18.3.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz niektórych innych ustaw¹ zmieniono ustawę z 27.7.2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym². Nowelizacja ta weszła w życie 1.10.2011 r. Jednym z jej głównych założeń jest udoskonalenie narzędzi polityki kadrowej przez m.in. ograniczenie wieloetatowości nauczycieli akademickich oraz zmiany w zakresie ustroju uczelni publicznych. W związku z tym nasuwa się pytanie, czy zmieni się także rola statutów uczelni w kwestii ograniczania swobody zatrudnienia nauczycieli akademickich.

Miejsce statutu w katalogu źródeł prawa pracy

Jedną z cech prawa pracy jest stosowanie – obok źródeł ustawowych – także pozaustawowych źródeł prawa pracy. W doktrynie spotykamy się z określaniem ich jako specyficzne, autonomiczne czy swoiste źródła prawa pracy³. Źródła te wymienione są w art. 9 § 1 KP, z którego wynika, że: „Ilekroć w KP jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy KP oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy”.

Należy nadmienić, że katalog źródeł wymienionych w art. 9 § 1 KP nie ma charakteru zamkniętego, „a jedynie ustala, co należy pojmować pod określeniem prawo pracy, tam gdzie ono pojawia się w KP” ⁴.

W 2003 r. została poddana w wątpliwość zgodność art. 9 § 1 KP w zakresie, w jakim odnosi się on do statutów, z art. 2, 20, 31 ust. 3, 59 ust. 2 i 87 ust. 1 Konstytucji. W wyroku z 10.6.2003 r.⁵ TK orzekł, że „art. 9 § 1 KP w zakresie, w jakim odnosi się do statutów, jest zgodny z art. 59 ust. 2 oraz art. 87 ust. 1 Konstytucji”.

W cytowanym wyżej wyroku TK podkreślił dualizm źródeł prawa pracy. Stwierdził mianowicie, że: „Źródła prawa zostały przez prawodawcę podzielone na dwie kategorie: prawa powszechnie obowiązującego oraz aktów prawnych o charakterze wewnętrznym, które nie mogą kształtować sytuacji prawnej podmiotu spoza danego układu organizacyjnego”, a „(…) zawarty w art. 87 Konstytucji katalog obowiązujących źródeł prawa odnosi się wyłącznie do aktów prawnych, które ustanawiają ogólnie obowiązujące normy prawne”.

Wśród innych pozaustawowych źródeł prawa w art. 9 § 1 KP wymienia się m.in. statuty. Jak słusznie zauważono w doktrynie, wskazany przepis „odnosi się wyłącznie do statutu jednostki organizacyjnej będącej pracodawcą, ponieważ tylko w takim przypadku może on określać prawa i obowiązki stron stosunku pracy⁶. W uzasadnieniu do powoływanego wyżej wyroku TK zauważył, że „(…) zgodnie z art. 9 § 1 KP normy zawarte w statutach określają tylko i wyłącznie prawa i obowiązki stron w stosunku pracy. W związku z powyższym statut – w rozumieniu art. 9 § 1 KP może być uznany za źródło prawa, a zawarte w nim regulacje są wiążące zarówno dla pracodawcy, jak i pracowników”. Statut pochodzący od jednostki organizacyjnej występującej w roli pracodawcy jest zatem źródłem prawa pracy.

Pojęcie i charakter prawny statutu

Zarówno KP, jak i inne akty prawne nie zawierają definicji „statutu”. Z tego też względu pomocna w zrozumieniu tego pojęcia będzie definicja słownikowa, zgodnie z którą statut (łac. statutum – postanowienie) oznacza zbiór przepisów regulujących strukturę, zadania i sposób działania osoby prawnej (instytucji, organizacji)⁷. Tym samym statutem w znaczeniu prawnym, to jest w rozumieniu art. 9 § 1 KP, jest akt wewnętrzny danej jednostki organizacyjnej, określający m.in. podstawowe prawa i obowiązki zarówno pracowników, jak i samej jednostki jako pracodawcy. Zgodnie z powyższym postanowienia statutów określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy nie mają charakteru powszechnie obowiązującego, a dotyczą jedynie konkretnych pracowników zatrudnionych u konkretnego pracodawcy.

Statutów nie można zaliczyć do źródeł prawa wymienionych w art. 87 Konstytucji⁸, ponieważ nie są tworzone przez organy państwa i zawierają uregulowania, które ze względu na swą szczegółowość nie mogłyby znaleźć się w Konstytucji⁹. Nie można jednak ich nie uznać za źródła prawa pracy, co potwierdził zarówno [...]