Abstrakt

Spór zbiorowy wszczęty przez związek zawodowy z pracodawcą, w trybie ustawy z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych¹, musi przejść pewne etapy. W niniejszym opracowaniu autor szczegółowo omawia jeden z nich – arbitraż społeczny.

Uwagi wstępne

W zależności od rozwoju sytuacji obligatoryjnymi etapami rozwiązywania sporu zbiorowego są rokowania i mediacje. Ostatecznie finał konfliktu na linii reprezentacja załogi (związki zawodowe) a pracodawca skutkuje strajkiem. Niejednokrotnie strony konfliktu „zapominają”, że zaistniały spór zbiorowy może być jeszcze rozwiązany przez poddanie go rozstrzygnięciu komisji arbitrażu społecznego.

Instytucja arbitrażu społecznego w polskim prawie pracy jest stosunkowo nowa, a ponadto powstała w dość specyficznych okolicznościach – w okresie stanu wojennego. Jej zadaniem była realizacja ówczesnych założeń społeczno-politycznych państwa. Instytucję arbitrażu społecznego powołano po raz pierwszy w 1982 r. (z mocą obowiązującą od 1.1.1983 r.) przepisami uchwały Rady Państwa z 30.12.1982 r. – Regulamin postępowania przed kolegiami arbitrażu społecznego². Uchwała ta została podjęta na podstawie art. 35 ust. 6 ustawy z 8.10.1982 r. o związkach zawodowych³ i art. 8 ust. 6 ustawy z 8.10.1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników⁴. Przywołanie tego aktu prawnego ma o tyle znaczenie, że obowiązujące obecnie przepisy o kolegiach arbitrażu społecznego de facto i de iure bazują na wielu rozwiązaniach prawnych w nim zawartych.

Podstawy prawne poddania sporu zbiorowego pod rozstrzygnięcie kolegium

Podstawy prawne obecnie działających kolegiów zawarte są w art. 16 SporyZbiorU. „Podmiot prowadzący spór zbiorowy w interesie pracowników może, nie korzystając z prawa przewidzianego w art. 15 [a zatem strajku – przypis aut.], podjąć próbę rozwiązania sporu poprzez poddanie go rozstrzygnięciu kolegium arbitrażowego”. Z tego też względu podpisanie protokołu z rokowań i z mediacji nie zawsze kończy „negocjacyjny” etap rozwiązywania zaistniałego konfliktu. W SporyZbiorU przewiduje się jeszcze szczególną, sformalizowaną możliwość rozwiązania zaistniałego konfliktu. Jest nim arbitraż, czyli ostatnia – przewidziana ustawowo, choć już nieobowiązkowa – próba polubownego zakończenia sporu zbiorowego. W praktyce poddanie sporu zbiorowego pod rozstrzygnięcie arbitrażu jest bardzo rzadko spotykane.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że decyzja o poddaniu się arbitrażowi należy [...]