Abstrakt
Relacje zachodzące między pracownikiem a pracodawcą zdeterminowane są przez kryterium czasu i miejsca. Dotyczy to zwłaszcza tzw. pracowników mobilnych i właśnie omówieniu ich sytuacji zostało poświęcone niniejsze opracowanie.
Wprowadzenie
Czas i miejsce kształtują wzajemne prawa i obowiązki stron stosunku pracy, przy czym muszą być oceniane przy uwzględnieniu ochronnej funkcji prawa pracy. Powstaje pytanie o dopuszczalne granice czasowe świadczenia pracy. W tym zakresie ustawodawca dokonał ścisłej reglamentacji. Inaczej rzecz się ma, jeżeli chodzi o umiejscowienie pracy. Problematyka zakreślenia miejsca wykonywania pracy bowiem nadal budzi wątpliwości. Pomiędzy czasem a miejscem pracy zachodzą zależności mające znaczenie dla odpowiedzialności pracodawcy. Dodatkowo należy wskazać na rodzaj umówionej pracy. Wyznacza on miejsce świadczenia pracy, a pośrednio wpływa na wybór systemu czasu pracy.
Zobowiązanie pracownicze podlega przemianom. Wyrazem tego są liczne interwencje dokonywane przez ustawodawcę. Nie zawsze jednak aktywność prawodawcy jest konieczna. Należy wskazać na naukę prawa pracy i orzecznictwo. Wykładnia obowiązujących przepisów ewoluuje. W obu przypadkach inspiracji zmian należy poszukiwać w sytuacji na rynku pracy. Rozwój techniczny, w powiązaniu z regułami gospodarki rynkowej, kreuje nowe warunki i okoliczności, w jakich praca jest świadczona. Szczególnie należy wskazać na pracowników mobilnych. Kategoria ta nie jest jednolita. Obejmuje między innymi pracowników jednostek budżetowych pracujących w terenie, kierowców w transporcie towarowym i osobowym, akwizytorów, jak również przedstawicieli handlowych. Można zaobserwować wzrost liczby pracowników, którzy przemieszczają się w trakcie wykonywania obowiązków. Pracownicy ci łączą wykonywanie zadań w stałym i zmieniającym się miejscu. Natężenie między statycznym a kinetycznym sposobem świadczenia pracy jest w konkretnych przypadkach zróżnicowane.
Od dawna w literaturze prawa pracy1 podkreśla się, że przez rodzaj pracy należy rozumieć nie tylko zespół czynności, które pracownik podejmuje się wykonywać. Obejmuje również okoliczności, w jakich praca jest wykonywana. Mobilność pracy, jako składnik umownego rodzaju pracy, ma znaczenie przy określeniu czasu i miejsca świadczenia pracy. W ostatnim czasie zagadnienie to stało się tematem licznych wypowiedzi orzecznictwa i przedstawicieli nauki prawa pracy. Skupiono uwagę na kwestii czasu i miejsca pracy. Należy wskazać, że przemieszczanie się w trakcie wykonywania powierzonych obowiązków skutkuje również powstawaniem kosztów związanych z samą podróżą i zwiększonymi potrzebami pracownika. Niejasne pozostają reguły i podstawy prawne rozliczania i ponoszenia tych wydatków.
Czas pracy a podróże służbowe pracowników mobilnych
Analiza poglądów doktryny i orzecznictwa pozwala na stwierdzenie, że w ostatnim czasie doszło do przewartościowania spojrzenia na relację zachodzącą między zwykłym wykonywaniem obowiązków pracowniczych a podróżą służbową. Znaczenie tej ostatniej zostało wydatnie ograniczone. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że odbywanie podróży służbowej jest konsekwencją polecenia pracodawcy. Jest spełnieniem nietypowego obowiązku w nietypowych okolicznościach2. Dodatkowo wskazuje się, że podróż służbowa jest zjawiskiem co do zasady sporadycznym i wyjątkowym w kompleksie obowiązków pracowniczych3. Przedstawione poglądy zostały przyjęte w orzecznictwie SN4. Należy w szczególności wskazać na uchwałę składu 7 sędziów SN z 19.11.2008 r.5. Przesądzono w niej, że kierowcy transportu międzynarodowego w ramach wykonywania umówionej pracy nie są w podróży służbowej w rozumieniu art. 775 § 1 KP. Sąd Najwyższy podkreślił, że pracownicy mobilni są grupą osób pracujących w warunkach stałego przemieszczania się (podróży). Podróż nie stanowi u nich zjawiska wyjątkowego, lecz jest normalnym wykonywaniem obowiązków pracowniczych. Uzasadniając zaprezentowany pogląd, wskazano, że zadanie w ramach podróży służbowej musi mieć charakter skonkretyzowany. Konieczność przemieszczania się pracowników mobilnych wynika zaś generalnie z rodzaju umówionej pracy. Z tych przyczyn w kolejnych orzeczeniach SN przyjął, że przedstawiciele handlowi6 i inni pracownicy mobilni7 wykonujący obowiązki pracownicze na pewnym obszarze geograficznym nie przebywają w podróży służbowej.
Odrzucenie konstrukcji podróży służbowej wobec pracowników mobilnych skutkuje [...]