Abstrakt
W niniejszym opracowaniu autorka szczegółowo analizuje jeden z instrumentów rynku pracy, jakim są staże oferowane przez powiatowe urzędy pracy (PUP).
Uwagi wstępne
Staż oferowany bezrobotnemu jest jednym z instrumentów rynku pracy, o których mowa w ustawie z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy1. Polega on na nabywaniu przez bezrobotnego praktycznych umiejętności do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą. Odbywa się na podstawie umowy zawartej przez starostę z pracodawcą i według określonego w niej programu (art. 53 ust. 4 PomocZatrudU). A zatem ten instrument rynku pracy angażuje trzy podmioty: osobę odbywającą staż, podmiot przyjmujący stażystę oraz starostę powiatu lub prezydenta miasta na prawach powiatu. Należy przy tym zauważyć, że stosownie do treści art. 9 ust. 7 PomocZatrudU, starosta może, w formie pisemnej, upoważnić dyrektora powiatowego urzędu pracy lub na jego wniosek innych pracowników do załatwiania w jego imieniu spraw dotyczących stażu. Szczegółowe warunki odbywania stażu określono w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 20.8.2009 r. w sprawie szczegółowego trybu przyznawania zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium i dodatku aktywizacyjnego2.
Kto może odbyć staż?
Staż jest przeznaczony dla osób, które ustawodawca uznał za będące „w szczególnej sytuacji na rynku pracy”. Zaliczają się do nich bezrobotni, zarejestrowani w PUP:
– którzy do dnia rozpoczęcia stażu nie ukończyli 25 lat;
– którzy w okresie 12 miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej nie ukończyli 27 lat;
– którzy są bezrobotni długotrwale (zarejestrowani przez 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych);
– po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego;
– kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka (przy czym nie chodzi tu o pracownice, które korzystały z urlopu wychowawczego; oczywiście mogą one skorzystać ze stażu w wyniku zakwalifikowania do innej grupy bezrobotnych);
– bez kwalifikacji zawodowych (nieposiadający kwalifikacji do wykonywania jakiegokolwiek zawodu poświadczonych dyplomem, świadectwem, zaświadczeniem instytucji szkoleniowej lub innym dokumentem uprawniającym do wykonywania zawodu), bez doświadczenia zawodowego (czyli uzyskanego w trakcie zatrudnienia, wykonywania innej pracy zarobkowej lub prowadzenia działalności gospodarczej przez okres co najmniej 6 miesięcy) lub bez wykształcenia średniego;
– samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18. roku życia (w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych);
– którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia;
– niepełnosprawni (art. 2 ust. 1 pkt 3, 5, 6, 9a, 19 i 25 PomocZatrudU oraz art. 49, art. 53 ust. 2 PomocZatrudU).
Bezrobotny nie może ponownie podjąć stażu u tego samego organizatora na tym samym stanowisku pracy, na którym wcześniej odbywał staż, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub przygotowanie zawodowe dorosłych (§ 1 ust. 3 rozp.). Dopuszczalne jest zatem ponowienie stażu przy zmianie stanowiska pracy.
Warunkiem stażu jest bycie zarejestrowanym w PUP jako osoba bezrobotna, a zatem utrata tego statusu oznacza przerwanie stażu. Wyklucza to uzyskiwanie przez stażystę przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z tytułu umowy zlecenia czy umowy o dzieło, także zawartej z organizatorem stażu w celu jego uzupełnienia3. Przeszkody do nabycia oraz posiadania statusu bezrobotnego nie stanowi natomiast wykonywanie przez wolontariuszy świadczeń odpowiadających świadczeniu pracy na zasadach określonych w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wolontariusz musi jednak przedstawić właściwemu powiatowemu urzędowi pracy porozumienie z korzystającym, a praktykant umowę o praktykę absolwencką na zasadach określonych w ustawie z 17.7.2009 r. o praktykach absolwenckich4 (art. 2 ust. 2 pkt 1 i 2 PomocZatrudU). Wynika z tego, że stażysta może jednocześnie być wolontariuszem lub odbywać praktykę absolwencką, także w podmiocie, u którego odbywa staż.
U kogo jest odbywany staż?
Staż odbywany jest przede wszystkim u pracodawcy, czyli u jednostki organizacyjnej, chociażby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoby fizycznej, jeżeli zatrudniają one co najmniej jednego pracownika (art. 2 ust. 1 pkt 25 PomocZatrudU). Ponadto bezrobotny może zostać skierowany na staż do rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub do pełnoletniej osoby fizycznej, zamieszkującej i prowadzącej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej, w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym obejmującym obszar użytków rolnych o powierzchni przekraczającej 2 ha przeliczeniowe lub prowadzącej dział specjalny produkcji rolnej (art. 53 ust. 1 oraz art. 61a PomocZatrudU).
Czas trwania stażu
Czas trwania stażu zależy od tego, do jakiej grupy bezrobotnych należy stażysta. W przypadku osób do 25. oraz do 27. roku życia, spełniających wskazane wyżej warunki, jest to okres od 3 do 12 miesięcy. Pozostali bezrobotni są natomiast kierowani na okres co najmniej 3 miesięcy, ale nieprzekraczający 6 miesięcy (art. 53 ust. 1, 1a i 2 PomocZatrudU oraz § 1 ust. 1 pkt 5 rozp.).
Podstawa stażu
Inicjującym staż jest podmiot, który zamierza przyjąć stażystę, czyli organizator stażu. W tym celu składa on do starosty wniosek o zawarcie umowy o zorganizowanie stażu, zawierający:
– dane organizatora: firmę lub imię i nazwisko, NIP, REGON, siedzibę i miejsce prowadzenia działalności oraz imię i nazwisko osoby upoważnionej do reprezentowania organizatora;
– liczbę pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy;
– liczbę przewidywanych miejsc pracy, na których bezrobotni będą odbywać staż (nie można przekroczyć liczby pracowników zatrudnionych u organizatora w dniu składania wniosku w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Natomiast u organizatora stażu, który nie jest pracodawcą, np. osoba fizyczna prowadząca jednoosobowo działalność gospodarczą, staż może odbywać jednocześnie tylko jeden bezrobotny – § 2 rozp);
– imię i nazwisko oraz stanowisko opiekuna bezrobotnego odbywającego staż;
– proponowany okres odbywania stażu, nie krótszy niż 3 miesiące;
– opis zadań, jakie będą wykonywane podczas stażu przez bezrobotnego, w tym nazwę zawodu lub specjalności, zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy, nazwę komórki organizacyjnej i stanowiska pracy oraz zakres zadań zawodowych;
– wymagania dotyczące predyspozycji psychofizycznych i zdrowotnych, poziomu wykształcenia oraz minimalnych kwalifikacji niezbędnych do podjęcia stażu przez bezrobotnego na danym stanowisku pracy, np. znajomość języków obcych, obsługa komputera czy prawo jazdy kat. A (§ 1 ust. 1 rozp.).
Ponadto organizator może we wniosku wskazać także imię i nazwisko bezrobotnego, którego przyjmuje na staż (§ 1 ust. 2 rozp.).
Do wniosku należy dołączyć program stażu. Ponadto PUP zazwyczaj wymagają od wnioskodawców dodatkowych załączników, takich jak:
– kserokopia dokumentu poświadczającego formę prawną prowadzenia działalności, np. zaświadczenia o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej dla osób fizycznych i jednostek nie posiadających osobowości prawnej; umowy spółki cywilnej potwierdzonej w Urzędzie Skarbowym; aktualnego wyciągu z Krajowego Rejestru Sądowego i aktu notarialnego w przypadku osób prawnych,
– kserokopia zaświadczenia ZUS o niezaleganiu w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne,
– kserokopia zaświadczenia z urzędu skarbowego o niezaleganiu z opłatami z tytułu zobowiązań podatkowych.
Starosta rozpatruje wniosek w terminie miesiąca od dnia jego otrzymania. O sposobie jego rozpatrzenia informuje organizatora na piśmie (§ 3 rozp.). Należy podkreślić, że nie ma możliwości odwołania się od tej decyzji, ponieważ nie jest to decyzja administracyjna. W praktyce może wystąpić sytuacja, że PUP przeprowadza konkurs dla firm organizatorów stażu i kryteria oceny wniosków udostępnia w swojej siedzibie albo zamieszcza na stronie internetowej.
Jeżeli wniosek został rozpatrzony pozytywnie, starosta/PUP w ciągu 2 miesięcy zawiera z organizatorem umowę, która powinna zawierać przede wszystkim:
– firmę lub imię i nazwisko organizatora;
– imię i nazwisko osoby upoważnionej do reprezentowania organizatora;
– siedzibę organizatora;
– miejsce odbywania stażu;
– dane bezrobotnego odbywającego staż: imię i nazwisko, datę urodzenia, adres;
– imię i nazwisko oraz zajmowane stanowisko opiekuna bezrobotnego odbywającego staż (opiekun udziela bezrobotnemu wskazówek i pomocy w wypełnianiu powierzonych zadań, przy czym taka osoba może jednocześnie sprawować opiekę nad nie więcej niż trzema stażystami – § 6 ust. 3 i 4 rozp.);
– datę rozpoczęcia i zakończenia stażu;
– program stażu (przy jego ustalaniu należy uwzględnić predyspozycje psychofizyczne i zdrowotne, poziom wykształcenia oraz dotychczasowe kwalifikacje zawodowe bezrobotnego. Powinien określać: nazwę zawodu lub specjalności, zakres zadań wykonywanych przez bezrobotnego, rodzaj uzyskiwanych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych, sposób potwierdzenia nabytych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych oraz opiekuna stażysty – art. 53 ust. 4 PomocZatrudU);
– zobowiązanie organizatora do zapewnienia należytej realizacji stażu zgodnie z ustalonym programem (§ 5 ust. 1 rozp.).
Wyjątkowo umowy nie zawiera się w razie organizowania stażu w PUP i starostwach powiatowych. W takim wypadku [...]