Abstrakt

Od listopada 2008 r., a dokładniej rzecz ujmując od 19.11.2008 r., kiedy SN w składzie 7 sędziów wydał uchwałę stwierdzającą, że kierowca transportu międzynarodowego, odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze jako miejsce świadczenia pracy, nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 77⁵ § 1 KP¹, pojawiły się różne wątpliwości dotyczące problematyki podróży służbowych pracowników „mobilnych”. Sąd Najwyższy w kilku kolejnych wyrokach ugruntował już pogląd przyjęty w powyższej uchwale, jednak ustawodawca zdecydował się na zmianę przepisów dotyczących podróży służbowych kierowców, stanowiących najbardziej liczną grupę wśród pracowników mobilnych. Zmiany w tym zakresie wprowadzono przy okazji nowelizacji ustawy z 6.9.2001 r. o transporcie drogowym², a obowiązują one od 3.4.2010 r. Ich omówieniu zostało poświęcone niniejsze opracowanie.

Uchwała 7 sędziów SN

W uchwale 7 sędziów z 19.11.2008 r.³ SN wskazał kilka różnych argumentów przemawiających za uznaniem, że kierowca w transporcie międzynarodowym nie wykonuje podróży służbowej. Po pierwsze, uznał, że tylko wykonywanie zadania służbowego pozwala na stosowanie normy prawnej zawartej w art. 77⁵ § 1 KP, a dodatkowo ocenił, że przepis ten odnosi się jedynie do zada­nia rozumianego jako zdarzenie incydentalne w stosunku do pracy umówionej i wy­kony­wanej zwykle w ramach stosunku pracy, co w przypadku kierowców nie mogłoby mieć zastosowania ze względu na specyficzny charakter pracy związany z permanentnym przemieszczaniem się w terenie. Po drugie, przyjął, że stałe miejsce pracy, o którym mowa w art. 77⁵ § 1 KP, jest miej­scem wykonywania pracy, wskazanym w art. 29 § 1 pkt 2 KP. Po trzecie, SN podkreślił wreszcie, że z art. 77⁵ § 1 KP wynika wprost, że podróż służbowa ma charakter incydentalny, a jej podstawą formalną jest polecenie wyjazdu, które powinno określać zadanie oraz termin i miejsce jego realizacji. Ponadto zada­nie to musi być skonkretyzowane, a więc nie może mieć charakteru generalnego. Nie jest więc, w ocenie SN, podróżą służbową wykonywanie zadań w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania pracownika jest stałe wykonywanie pracy w tych miejscowościach.

Nowa linia orzecznicza SN

W uzasadnieniu omawianej uchwały SN podniósł jeszcze dwa bardzo ważne wątki, które szybko znalazły odzwierciedlenie w kolejnych orzeczeniach. Po pierwsze, odniósł się do kwestii wynagradzania pracowników pracujących ciągle w terenie, których określił mianem pracowników mobilnych, przyjmując, że wynagrodzenie godziwe, jako zasada prawa pracy wyrażona w art. 13 KP, wymaga przyznania wynagradzania pozwalającego „żyć godnie, wypoczywać, rozwijać się kulturalnie”. A zatem kierowcy zamiast diet i innych świadczeń z tytułu podróży służbowej ze względu na rodzaj świadczonej przez siebie pracy i jej uciążliwy charakter powinni otrzymywać w zamian odpowiednie wynagrodzenie, które może wynikać z wewnętrznych źródeł prawa pracy lub z umowy. Sąd podkreślił dodatkowo, że koszty pracy, jakie ponosi pracodawca w związku z wykony­waniem transportu międzynarodowego, nie mogą ograniczać się do wynagrodzenia kie­rowcy, lecz powinny obejmować także inne świadczenia dodatkowe, które wypłaca pracodawca z tytułu wykonywania takiej pracy. Po drugie, SN właściwie w całym uzasadnieniu używa sformułowania „pracownicy mobilni”, podkreślając ich odrębności w zakresie organizacji czasu pracy w porównaniu z innymi pracownikami, na co pozwala także dyrektywa z 4.11.2003 r. 2003/88/WE dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy⁴.

Powyższe wątki znalazły wyraźne rozwinięcie w kolejnych wyrokach SN, w których podtrzymuje on pogląd, że pracownicy mobilni nie są w podróży służbowej, a jednocześnie w niektórych z nich poszukuje rozwiązań, które pozwalałyby na przyznanie takim pracownikom świadczeń rekompensujących wydatki ponoszone w związku z odbywanymi przez nich podróżami.

Pierwszą grupą zawodową, do której SN rozszerzył zastosowanie skutków omawianej uchwały, byli przedstawiciele handlowi, którzy wykonują swoje obowiązki, permanentnie się przemieszczając, czyli w sposób bardzo zbliżony do kierowców. W wyrokach z 3.12.2008 r.⁵ oraz z 27.1.2009 r.⁶ SN przyjął, że przedstawiciele handlowi wykonujący obowiązki pracownicze na pewnym obszarze geograficznym nie przebywają w podróży służbowej. W drugim z powołanych wyroków w uzasadnieniu podkreślono dodatkowo w sposób wyraźny, że najnowsze orzecznictwo SN odstępuje od koncepcji nietypowych podróży służbowych w przypadku pracowników, wykonujących podróże w ramach wykonywania umówionej pracy na określonym obszarze geograficznym.

W kolejnym z wyroków z 16.11.2009 r.⁷ SN odniósł powyższe poglądy także do instalatorów systemów zabezpieczeń, którzy pracowali w terenie na określonym obszarze geograficznym. W powyższym wyroku wskazał mianowicie, że w przypadku gdy zobowiązanie pracownicze będące istotą obowiązków zatrudnionego jest wykonywane na geograficznie określonym obszarze, co jest zgodne z wolą stron stosunku pracy wyrażoną w umowie o pracę, to obszar taki jest stałym miejscem pracy w rozumieniu art. 77⁵ § 1 KP, a więc pracownik w trakcie wykonywania swoich czynności nie odbywa podróży służbowej.

W innych wyrokach SN wskazywał z kolei na [...]