Abstrakt
W niniejszym opracowaniu autorzy w pewnym zakresie przybliżają nowe przepisy wspólnotowe w zakresie zabezpieczenia społecznego – omawiają kwestie dotyczące ustalania tzw. właściwego ustawodawstwa, pomijają natomiast aspekty związane z poszczególnymi rodzajami świadczeń.
Tematyka ta ma duże znaczenie zarówno dla firm – eksporterów usług, jak i dla wszystkich osób migrujących zarobkowo w UE.
Uwagi wstępne
Istotne zmiany w regulacjach wspólnotowych w zakresie zabezpieczenia społecznego weszły w życie 1.5.2010 r. Mowa tutaj o dwóch rozporządzeniach:
– rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z 29.4.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego1,
– rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z 16.9.2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego2.
Zastąpią one obowiązujące dotychczas rozporządzenie EWG 1408/71 z 14.6.1971 r. dotyczące stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się w granicach Wspólnoty3 oraz rozporządzenie EWG 574/72 z 21.3.1972 r. ustalające sposób stosowania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 dotyczące stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się w granicach Wspólnoty4.
Jedno ustawodawstwo
Zasada stosowania przepisów ubezpieczeniowych tylko jednego państwa jest jednym z fundamentów wspólnotowej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Gwarantuje ona osobie migrującej zarobkowo po terytorium UE, że będzie ubezpieczona zawsze tylko w jednym państwie. Jest to szczególnie ważne, w przypadku gdy dana osoba w tym samym czasie pracuje w wielu krajach. Ubezpieczenie w każdym z nich byłoby z oczywistych względów niekorzystne. Dlatego też wprowadzono zasadę stosowania tylko jednego ustawodawstwa5.
Zasada ta jest wyraźnie zapisana zarówno w rozporządzeniu 1408/71 (art. 13 ust. 1), jak i w nowym rozporządzeniu 883/2004 (art. 11 ust. 1). Tytuł II rozporządzenia 883/2004 poświęcony jest temu, w jaki sposób to właściwe ustawodawstwo wyłonić (również w rozporządzeniu 1408/71 jest to tytuł II). Służy do tego szereg norm kolizyjnych, które zostały opisane poniżej.
Podstawowa zasada – miejsce pracy
Normy kolizyjne regulujące zasady podlegania ubezpieczeniom dzielą się na ogólne i szczególne. Przepis ogólny zawiera podstawowy łącznik, jakim jest miejsce pracy i miejsce wykonywania działalności na własny rachunek.
W art. 11 ust. 3 rozporządzenia 883/2004 stanowi się, że osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego. Rozporządzenie 1408/71 regulowało tę kwestię podobnie, precyzując, że ustawodawstwo miejsca pracy stosuje się niezależnie od miejsca zamieszkania zainteresowanej osoby oraz siedziby zatrudniającego ją pracodawcy. Nadal zatem kluczową rolę odgrywa stan faktyczny – kraj, w którym praca jest „faktycznie” świadczona.
Poza pracownikami oraz osobami pracującymi na własny rachunek ogólne reguły podlegania ubezpieczeniom dotyczą także m.in. urzędników służby cywilnej, którzy podlegają ustawodawstwu państwa członkowskiego, jakiemu podlega zatrudniająca ich administracja.
Rozporządzenie 1408/71 wiele miejsca poświęcało regulacjom dotyczącym ubezpieczenia społecznego marynarzy. Nowe rozporządzenie 883/2004 wspomina o tej grupie zawodowej tylko w art. 11 ust. 4. Mówi się tam, że praca najemna lub praca na własny rachunek wykonywana normalnie na pokładzie statku na morzu pod banderą państwa członkowskiego uważana jest za pracę wykonywaną w tym państwie członkowskim (zasada państwa bandery). Jednakże osoba zatrudniona na pokładzie statku pod banderą państwa członkowskiego, a otrzymująca wynagrodzenie za taką pracę od przedsiębiorstwa lub osoby, których siedziba lub miejsce prowadzenia działalności są w innym państwie członkowskim, podlega ustawodawstwu tego ostatniego państwa członkowskiego, jeżeli zamieszkuje w tym państwie. Wówczas to przedsiębiorstwo lub osoba wypłacająca wynagrodzenie uważana jest za pracodawcę.
Nowe rozporządzenie 883/2004 nie traktuje w sposób szczególny osób zatrudnionych w transporcie międzynarodowym, tak jak to czyniło rozporządzenie 1408/71. Należy więc przypuszczać, że pracownicy firm transportowych (lądowych, powietrznych i żeglugi śródlądowej), na gruncie nowych przepisów traktowani będą na zasadach odnoszących się do pracowników najemnych.
Oddelegowanie
W przepisie dotyczącym oddelegowania pracowników wyrażona jest zasada, zgodnie z którą pomimo wykonywania faktycznego zatrudnienia w innym państwie członkowskim w dalszym ciągu zastosowanie mają przepisy prawne państwa, z którego terytorium dana osoba została wysłana na terytorium innego państwa6.
Rozporządzenie 1408/71 zakłada, że oddelegowanie takie może trwać 12 miesięcy, z możliwością przedłużenia o kolejne 12 miesięcy. O ile procedura związana z oddelegowaniem na pierwsze 12 miesięcy była dość prosta – właściwa jednostka ZUS wystawia formularz E 101, o tyle przedłużenie wymagało zwrócenia się z wnioskiem do instytucji ubezpieczeniowej państwa, w którym praca jest faktycznie świadczona.
Rozporządzenie 883/2004 zakłada jeden okres oddelegowania – od razu na 24 miesiące, niestety bez [...]