Abstrakt

W niniejszym opracowaniu autor analizuje rolę rady pracowników jako przedstawicielstwa pracowników w zakładzie pracy. Jest to istotne zwłaszcza w kontekście wyroku TK z 1.7.2008 r., K 23/07¹, który zachwiał monopolem związków zawodowych, jeżeli chodzi o reprezentowanie pracowników.

W szczególności autor omawia kwestie restrukturyzacji zatrudnienia i utrzymania miejsc pracy, które znajdują się w sferze zainteresowania rady pracowników.

Zagadnienia wstępne

W tradycyjnym rozumieniu przedstawicielem pracowników w stosunku do pracodawcy w zakresie zbiorowego prawa pracy są związki zawodowe. Na domniemanie to wskazuje art. 59 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym gwarantuje się związkom zawodowym prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień². Podobne uregulowania znajdujemy w ratyfikowanej przez Polskę Konwencji Nr 87 MOP dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych z 9.7.1948 r.³ oraz w art. 26 ustawy z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych⁴, zgodnie z którym do zakresu działania zakładowej organizacji związkowej należy w szczególności zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy i organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw pracowników. Uprawnienia te były następnie doprecyzowywane w wielu ustawach, w tym zwłaszcza w KP. Przejawem monopolu związkowego w reprezentacji pracowników w zakresie zbiorowego prawa pracy była wreszcie obowiązująca do niedawna wyłączna kompetencja związków zawodowych do wyboru członków przedstawicielstw pracowników wynikających z prawa europejskiego⁵.

Rady pracowników jako przedstawicielstwo pracowników

Wskazany monopol został zachwiany przez ww. wyrok TK, zgodnie z którym art. 4 ust. 1, 3 i 5 IiKPracU w zakresie, w jakim określa tryb wyboru oraz odwołania rady pracowników w zależności od przynależności pracowników do reprezentatywnej organizacji związkowej, jest niezgodny z art. 59 ust. 1 w zw. z art. 32 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Powyższy przepis stracił moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw⁶. W wyniku tego orzeczenia w najbliższym czasie, również w firmach uzwiązkowionych, pojawi się dla pracowników możliwość wyboru swoich stałych przedstawicielstw⁷.

W tym miejscu należy jednak wskazać, że instytucja rad pracowników została wprowadzona do polskiego porządku prawnego nie jako element rozwiniętej koncepcji reprezentacji pracowników, lecz jako wymóg formalny wynikający z konieczności wdrożenia do polskiego porządku prawnego dyrektywy 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.3.2002 r. ustanawiającej ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europejskiej⁸. Konstatacja ta jest o tyle ważna, że tłumaczy istotne mankamenty tego aktu, a także problemy z jego umiejscowieniem wśród innych instytucji dialogu społecznego⁹.

Ustawa dokładnie określa sposób wyboru rady, wskazując, że musi mieć on demokratyczny charakter, a więc nie może pochodzić z nominacji pracodawcy¹⁰. Znajdujemy w niej również konkretne dziedziny, w których rada ma być informowana i konsultowana. I tak, zgodnie z jej art. 13 pracodawca przekazuje radzie pracowników informacje dotyczące:

- działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy oraz przewidywanych w tym zakresie zmian;

- stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia;

- działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia.

Równocześnie na mocy art. 14 ust. 1 IiKpracU pracodawca prowadzi konsultacje z radą pracowników w sprawach, o których mowa w pkt 2 i 3, w celu zawarcia porozumienia. Jak więc widać, wydaje się bezdyskusyjne, że kwestie restrukturyzacji zatrudnienia i utrzymania miejsc pracy znajdują się w sferze zainteresowania rady pracowników.

Przedstawicielstwo pracowników wyłonione w sposób przyjęty na terenie zakładu pracy

Omówione wyżej uprawnienia rady pracowników są jej nadane bezpośrednio z mocy ustawy, natomiast jednoznacznego odniesienia do niej nie znajdujemy w niemal żadnym innym przypisie¹¹. Tymczasem w przypadku podmiotów, w których nie działają związki zawodowe, ustawodawca wskazuje na konieczność współpracy pracodawcy z przedstawicielstwem pracowników wyłonionym w trybie przyjętym na terenie zakładu pracy¹². Do najistotniejszych z nich należy zaliczyć: [...]