Abstrakt
Odprawa emerytalna lub rentowa ma charakter świadczenia socjalnego związanego z przejściem pracownika na rentę lub emeryturę i ma na celu ułatwienie mu przystosowania się do nowych warunków życiowych. Pracodawcy mają obowiązek wypłaty odprawy pieniężnej na rzecz swoich pracowników odchodzących na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Realizacja tego obowiązku wiąże się jednak w praktyce z istotnymi problemami.
Uwagi wstępne
Zgodnie z art. 921 KP pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości miesięcznego wynagrodzenia. Przy czym pracownik, który otrzymał odprawę, nie może już ponownie nabyć do niej prawa.
Pracownicy mają zagwarantowane przez KP prawo do otrzymania odprawy emerytalnej lub rentowej w wysokości miesięcznego wynagrodzenia. Jednakże przepisy branżowe, a w szczególności pragmatyki służbowe, układy zbiorowe lub regulaminy wynagrodzeń obowiązujące w danych zakładach pracy mogą przewidywać wyższą wysokość odprawy, np. równowartość 3- lub nawet 6-miesięcznego wynagrodzenia. Te przepisy szczególne w zakresie, w jakim są korzystniejsze dla pracowników od zasad z art. 921 KP, mają przed nimi pierwszeństwo zastosowania (art. 9 § 2 KP).
Podstawą obliczania wysokości odpraw są przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29.5.1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych i innych należności1. Przy czym w myśl § 2 ust. 1 pkt 7 tego rozporządzenia, należy w tym przypadku stosować zasady obowiązujące przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, które z kolei są zawarte w § 14–19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8.1.1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop2.
Moment przejścia na emeryturę
W praktyce wiele wątpliwości budzi ustalenie momentu, w którym należy przyjąć, że pracownik odchodzi na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wątpliwości te dotyczą sytuacji pracowników świadczących pracę mimo posiadania już prawa do emerytur lub renty. Powszechnie przyjmuje się, że kontynuowanie stosunku pracy po przyznaniu pracownikowi świadczenia emerytalnego lub rentowego, a nawet pobieranie tego świadczenia, nie oznacza przejścia na emeryturę lub rentę. Spełnienie bowiem przez pracownika warunków uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury nie stwarza dla żadnej ze stron obowiązku rozwiązania stosunku pracy. Przejściem na emeryturę jest natomiast zamiana statusu pracownika lub pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta. Następuje ono jedynie przez rozwiązanie stosunku pracy. Dopóki bowiem trwa stosunek pracy, dopóty osoba pobierająca emeryturę nie przestaje być pracownikiem. Ani nabycie przez pracownika prawa do emerytury, ani przyznanie mu tego świadczenia przez organ rentowy, ani nawet jego wypłata nie stanowią zdarzeń powodujących ustanie zatrudnienia. Pracownik pobierający emeryturę w czasie nieprzerwanie trwającego stosunku pracy przechodzi więc na emeryturę dopiero po ustaniu tego zatrudnienia. Powyższy pogląd wyraził SN w uchwale z 6.8.1998 r.3 i powtórzył później w wyroku z 4.6.2002 r.4. W związku z tym można stwierdzić, że art. 921 § 1 KP zakłada, iż każdy pracownik, który przestaje być pracownikiem na skutek przejścia na emeryturę lub rentę, przynajmniej raz w życiu powinien otrzymać odprawę z tego tytułu. Podobnie wypowiadał się SN w wyroku z 6.6.2000 r.5, podkreślając, że dla prawa do odprawy istotne znaczenie ma definitywne ustanie stosunku pracy. Ono bowiem sprawia, że pracownik staje się wyłącznie emerytem. Pojęcie „przejście na rentę lub emeryturę” powinno być zatem interpretowane przede wszystkim w kategoriach obiektywnych, a więc przy uwzględnianiu, czy ostatecznie pracownik po rozwiązaniu stosunku pracy uzyskał prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury i czy przestał być pracownikiem6.
Kiedy odprawa nie przysługuje?
Warto zaznaczyć, że istotne znaczenie dla nabycia prawa do odprawy ma przyczyna rozwiązania umowy o pracę. Jeśli bowiem nie pozostaje ona w jakimkolwiek związku z uzyskaniem prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, to pracownik nie uzyska odprawy. W szczególności zaś rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy (art. 55 § 11 KP) nie może być uznane za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę (art. 921 § 1 KP). Dlatego też w takim przypadku pracownikowi nie przysługuje odprawa pieniężna, choćby przed rozwiązaniem stosunku pracy posiadał ustalone prawo do emerytury. Także w sytuacji, gdy pracodawca rozwiązuje z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia z jego winy z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, stosunek pracy nie ustaje w związku z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę, choćby spełniał on warunki do nabycia takiego świadczenia. Wskazywał na to wyraźnie SN w wyroku z 16.11.2000 r.7.
Podobnie rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego nie jest rozwiązaniem stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę w zakresie uprawnień pracownika do odprawy emerytalnej8.
Odprawa emerytalna lub rentowa należy się pracownikowi w razie przejścia na emeryturę, niezależnie od rodzaju tej emerytury (a więc także np. w razie przejścia na tzw. wcześniejszą emeryturę lub emeryturę pomostową) oraz w razie przejścia na rentę z tytułu niezdolności do pracy9. Przy czym odprawa przysługuje pracownikowi niezależnie od tego, czy przechodzi na rentę z tytułu całkowitej, czy częściowej niezdolności do pracy10, jak również, czy renta została mu przyznana na stałe, czy okresowo. Nie przysługuje ona natomiast w razie przejścia pracownika na rentę rodzinną lub rentę socjalną. Są to bowiem innego rodzaju świadczenia11.
Odprawa emerytalna nie przysługuje pracownikowi także w razie przejścia na świadczenie przedemerytalne, gdyż jego uzyskanie nie może być uznane za równoznaczne z przejściem na emeryturę12.
Związek czasowy
Związek czasowy pomiędzy przejściem na rentę lub emeryturę a ustaniem stosunku pracy nie musi [...]