Abstrakt

W art. 218 KK unormowano trzy typy czynów zabronionych, które polegają na: złośliwym lub uporczywym naruszaniu praw pracownika wynikających ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego (§ 1), odmowie ponownego przyjęcia do pracy, o której przywróceniu orzekł właściwy organ (§ 2), niewykonaniu obowiązku wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy, wynikającego z orzeczenia sądu (§ 3). W niniejszym opracowaniu podjęto próbę scharakteryzowania owych czynów zabronionych z perspektywy ich przedmiotu ochrony, strony przedmiotowej, podmiotu i strony podmiotowej.

Przedmiot ochrony

Brzmienie art. 218 § 1 KK nie pozostawia wątpliwości, że chroni on prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego. Od razu należy zauważyć, że chodzi tu o wszelkie prawa, które mają swoje źródło w stosunku pracy lub stosunku ubezpieczenia społecznego, nie zaś tylko o te najważniejsze, wymienione w Konstytucji bądź podniesione przez ustawodawcę do rangi podstawowych zasad prawa pracy i umieszczone w rozdziale II KP.

Pod pojęciem praw pracownika wynikających ze stosunku pracy rozumieć należy te prawa, które przysługują pracownikowi w związku z zobowiązaniowym stosunkiem prawnym łączącym go z pracodawcą i stanowią odpowiednik obowiązków tego ostatniego. Mogą one wynikać zarówno z zapisów konkretnej umowy o pracę, jak i z przepisów (postanowień) o charakterze generalnym, których adresatem są wszyscy pracownicy lub ich określone grupy (zob. art. 9 KP). Owe przepisy (postanowienia) zawarte są w powszechnie obowiązujących aktach prawnych (Konstytucji, umowach międzynarodowych, ustawach, rozporządzeniach) oraz w źródłach właściwych tylko prawu pracy (układach zbiorowych pracy, porozumieniach zbiorowych, regulaminach pracy, regulaminach wynagradzania, statutach). Tytułem przykładu można wskazać na następujące prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy, których źródłem jest KP: prawo do poszanowania godności i innych dóbr osobistych (art. 11¹ KP), prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę (art. 13 KP), prawo do wypoczynku (art. 14 KP), prawo do zatrudnienia na stanowisku odpowiadającym umówionej pracy (art. 22 § 1 KP), prawo do znajomości zakresu obowiązków (art. 94 pkt 1 KP), prawo do obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny (art. 94 pkt 9 KP), prawo do urlopu macierzyńskiego (art. 180 KP), prawo do urlopu ojcowskiego (art. 182³ KP), prawo do przerw w pracy na karmienie dziecka (art. 187 KP), prawo pracownika młodocianego do zwolnienia od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się (art. 198 KP).

Wymaga podkreślenia, że – wbrew stanowisku wyrażanemu przez niektórych przedstawicieli doktryny¹ – art. 218 § 1 KK chroni prawo pracownika do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Przesądza o tym brzmienie tego przepisu, z którego wynika, że obejmuje on ochroną wszelkie prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy². Nie zmienia tego regulacja z art. 220 § 1 KK, gdzie kryminalizuje się tylko takie naruszenia bezpieczeństwa i higieny pracy, które narażają pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Zatem jeżeli owe naruszenia nie wywołają skutku, o którym mowa w art. 220 § 1 KK, a jednocześnie będą charakteryzowały się złośliwością lub uporczywością sprawcy wykonującego czynności z zakresu prawa pracy, to nie ma żadnych przeszkód, aby takie zachowanie zakwalifikować z art. 218 § 1 KK. Dopiero w sytuacji, kiedy bezskutkowe uchybienie bezpieczeństwu i higienie pracy nie nosi cech złośliwości lub uporczywości, będziemy mogli mówić o wykroczeniu z art. 283 KP.

Przyjąć należy, że art. 218 § 1 KK chroni w pewnym zakresie także prawa byłego pracownika, o ile wynikają one z nieistniejącego już stosunku pracy. Dotyczy to w szczególności prawa do otrzymania świadectwa pracy, które – jak wynika z art. 97 § 1 KP – aktualizuje się dopiero z chwilą rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.

Z uwagi na to, że na treść stosunku pracy składają się wyłącznie indywidualne prawa i obowiązki jego stron (pracownika i pracodawcy), przedmiotem ochrony art. 218 § 1 KK nie są prawa pracownicze wynikające z przepisów zbiorowego prawa pracy, które regulują stosunki między organizacjami pracowników a pracodawcami lub ich organizacjami. Nie dotyczy to jednak tych sytuacji, kiedy prawa te uzupełniają treść stosunku pracy³.

Pod pojęciem praw pracownika wynikających z ubezpieczenia społecznego należy rozumieć te prawa, które przysługują pracownikowi na mocy trójstronnego stosunku ubezpieczenia społecznego, łączącego go jako ubezpieczonego z pracodawcą (płatnikiem składek) i ubezpieczycielem (ZUS). Ubezpieczenie społeczne pracownika w porównaniu z innymi grupami ubezpieczonych jest najpełniejsze i obejmuje wszystkie jego rodzaje, a więc: ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe, ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa (tzw. ubezpieczenie chorobowe), ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tzw. ubezpieczenie wypadkowe). Prawa pracownika wynikające z ubezpieczenia społecznego są ściśle skorelowane z obowiązkami płatnika składek oraz ubezpieczyciela i dotyczą przede wszystkim zgłoszenia pracownika do ubezpieczenia, opłacania składek, ustalania prawa do świadczeń, a także ich wypłacania⁴.

W celu prawidłowego określenia przedmiotu ochrony art. 218 § 1 KK konieczne jest ustalenie, jak należy rozumieć użyte w tym przepisie pojęcie „pracownik”. W zakresie naruszania praw pracownika wynikających z ubezpieczenia społecznego jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie udziela art. 8 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych⁵, która jest podstawowym aktem prawnym dla wszystkich rodzajów ubezpieczeń społecznych. Przepis ten stanowi, że za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy (ust. 1), a także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (ust. 2a). Przy czym należy mieć na uwadze, że użyte w art. 8 ust. 1 i 2a SysUbSpołU wyrażenie „stosunek pracy” oznacza – zgodnie z jego definicją ustawową zawartą w art. 22 § 1 KP – stosunek prawny, przez nawiązanie którego pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Jeżeli natomiast chodzi o rozumienie pojęcia „pracownik” w kontekście naruszania praw pracownika wynikających ze stosunku pracy, to – z uwagi na brak szczególnej regulacji w tym zakresie – należy się odwołać do jego znaczenia przyjętego na gruncie prawa pracy. Zgodnie z nim, pracownikiem jest każda osoba fizyczna pozostająca w stosunku pracy, o którym mowa w art. 22 § 1 KP, bez względu na podstawę jego nawiązania⁶. Pojęciem tym nie są więc objęte osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, wskazane w art. 8 ust. 2a SysUbSpołU.

Przepis art. 218 § 2 KK obejmuje swoją ochroną dwa dobra prawne. Po pierwsze, respektowanie orzeczeń właściwych organów, mocą których następuje przywrócenie do pracy bezprawnie zwolnionych pracowników. Po drugie, wynikające z takich orzeczeń prawo byłych pracowników do powrotu do pracy na warunkach, które obowiązywały przed rozwiązaniem stosunku pracy.

Podobnie jak [...]