Abstrakt
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 27.11.2007 r.1 wskazał nową interpretację art. 58 KP. Miała ona na celu poprawę systemu uprawnień prawno-pracowniczych, tak aby były koherentne z zasadą sprawiedliwości społecznej i dawały pracownikowi możliwość wyboru roszczeń. Zgodnie z wykładnią przedstawioną przez TK, możliwe jest dochodzenie przez pracownika wadliwie zwolnionego z pracy bez wypowiedzenia odszkodowania za poniesioną szkodę w pełnej wysokości.
Uwagi wstępne
Punktem wyjścia będzie stwierdzenie, że wspomniany wyrok TK należy do tzw. wyroków interpretacyjnych. Pomimo stwierdzenia niekonstytucyjności, wywodzonej dotychczas z zaskarżonych przepisów, normy prawnej, nie zmienił więc formalnie stanu prawnego. Wskazał jedynie na możliwą inną wykładnię i postulował jej stosowanie.
Zmiana wykładni art. 58 w zw. z art. 300 KP została dokonana po wniesieniu skargi konstytucyjnej. Zgodnie z treścią art. 66 in fine ustawy z 1.8.1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym2, Trybunał związany jest granicami skargi. W związku z tym, rozstrzygnięcie TK uwypukliło niezgodność z Konstytucją normy prawnej w zakresie wysokości odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem, interpretowanej łącznie z art. 300 k.p. analogicznie do zaskarżonej normy, tj. w sposób uniemożliwiający domagania się wyższego niż w określonego przepisami KP odszkodowania3. Jednocześnie Trybunał wskazał, że nie ma potrzeby nowelizacji tekstu ustawy w celu osiągnięcia stanu ochrony praw pracownika. Problem stanowią jednak zarówno okoliczności dopuszczalności dochodzenia odszkodowania cywilnego, takie jak termin czy wzajemne „konsumowanie się” roszczeń, jak i zagadnienie dopuszczalności stosowania cywilnego odszkodowania w przypadku bezprawnego rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem.
Podstawy odszkodowania
Podejmując analizę zagadnienia, warto wskazać, że pracownik, z którym pracodawca bezprawnie rozwiązał umowę o pracę ze skutkiem natychmiastowym, może dochodzić odszkodowania za okres wypowiedzenia, a jeżeli była to umowa terminowa lub na czas wykonywania określonej pracy – za czas, przez który miała trwać, maksymalnie jednak za 3 miesiące. Dotychczasowa linia orzecznicza, począwszy od orzeczenia SN z 17.11.1981 r.4, jakkolwiek spójna, preferowała dyrektywę wyłączności odszkodowania na podstawie art. 58 KP i nie pozwalała pracownikom na dochodzenie odszkodowania w pełnej wysokości.
Pracownik, chcąc uzyskać odszkodowanie na podstawie art. 58 KP, nie musi wykazywać winy pracodawcy ani wysokości szkody5. W związku z tym, jak wskazał również Trybunał, realizacja funkcji ochronnej prawa pracy jest zdecydowanie łatwiejsza niż na podstawie przepisów KC. Brak konieczności wykazywania winy pracodawcy czy wysokości poniesionej w związku z rozwiązaniem umowy o pracę szkody jest tym bardziej korzystny, że zgodnie z treścią art. 264 § 2 KP, powództwo o odszkodowanie z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia wnosi się w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o nim. W tym terminie pracownik zazwyczaj nie zna jeszcze wysokości rzeczywiście poniesionej szkody, a ze względu na trudności w jej określeniu może nigdy jej nie ustalić, co uniemożliwiłoby uzyskanie przez niego jakiejkolwiek rekompensaty.
Co więcej, odszkodowanie z art. 58 KP jest odszkodowaniem ryczałtowym i należy się w takiej samej wysokości niezależnie od tego, czy rozmiar szkody przewyższa wartość odszkodowania, czy też odwrotnie. W związku z tym w praktyce odszkodowanie nazywane jest często „karą ustawową”6, co też zauważył Trybunał w uzasadnieniu wyroku. Ponadto uznaje się, że ograniczenie wysokości odszkodowania ma pozytywny wpływ na aktywizację zawodową zwolnionego pracownika.
Trybunał uznał jednak, że ograniczenie możliwości uzyskania odszkodowania jedynie do art. 58 KP jest niezgodne z wyrażaną w art. 2 w zw. z art. 64 Konstytucji zasadą sprawiedliwości społecznej w stosunku do praw majątkowych pracownika. W ten sposób korzystniejsze ekonomicznie dla pracodawcy jest zwolnienie pracownika bez wypowiedzenia oraz prawdopodobna wypłata odszkodowania niż zwolnienie za wypowiedzeniem. Ponadto w uzasadnieniu podkreślono, że bezprawne zwolnienie pracownika bez wypowiedzenia jest ciężkim naruszeniem obowiązków pracodawcy, a za ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych pracownik odpowiada w pełnym zakresie, z ograniczeniem odpowiedzialności jedynie w przypadku winy nieumyślnej.
Przesłanki dochodzenia wyższego odszkodowania
Pracownik, chcąc dochodzić odszkodowania w wyższej niż dotychczas wysokości, powinien wykazać winę pracodawcy, wysokość szkody i związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy nimi.
Nie sposób zgodzić się z poglądem7, że [...]