Abstrakt

Posiadanie statusu pracownika umożliwia ubezpieczonym uzyskanie prawa do emerytury w niższym wieku od powszechnego obowiązującego. W niniejszym opracowaniu autor omawia przepisy art. 29 i 32 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych¹, które określają szczególne uprzywilejowanie pracowników.

Uwagi wstępne

Według art. 29 EmRentyFUSU

„1. Ubezpieczeni urodzeni przed 1.1.1949 r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1, mogą przejść na emeryturę:

1) kobieta – po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,

2) mężczyzna – po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.

2. Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje ubezpieczonym, którzy:

1) ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz

2) w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy.

3. Spełnienia warunków, o których mowa w ust. 2, nie wymaga się od ubezpieczonych, którzy przez cały wymagany okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy”.

Jednym z istotnych warunków nabycia prawa do emerytury jest, w myśl tego przepisu, bycie pracownikiem ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Posiadanie statusu pracownika należy tu rozumieć w sposób określony w art. 8 ust. 1 i 2a ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych², według którego za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, a ponadto za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Jest to więc tylko nieco szersze określenie pojęcia pracownik niż to wynikające z KP, gdzie w art. 2 KP wskazano, że pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. W praktyce fakt bycia pracownikiem może być wykazany przede wszystkim przez przedłożenie świadectwa pracy lub legitymacji ubezpieczeniowej potwierdzającej fakt zatrudnienia. Natomiast w razie braku tych dokumentów może być udowodniony przed sądem za pomocą wszelkich środków dowodowych, a więc także zeznań świadków czy dokumentów zawartych w aktach osobowych osoby ubiegającej się o emeryturę. Wskazywał na to także Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 14.12.2004 r.³, stwierdzając, że w postępowaniu sądowym, toczącym się z odwołania ubezpieczonego od decyzji organu rentowego, dopuszczalne jest jednak przeprowadzenie wszelkich dowodów w celu wykazania okoliczności mających wpływ na prawo skarżącego do świadczenia, i to zarówno wtedy, gdy pracodawca wystawił świadectwo pracy, a ZUS kwestionuje jego treść, jak i wówczas, gdy dokument taki nie może być sporządzony. Podobny pogląd wyrażał uprzednio również SN m.in. w uchwale z 10.3.1984 r.⁴.

Być pracownikiem ostatnio przed zgłoszeniem wniosku

Podkreślić trzeba, że przepis art. 29 ust. 2 pkt 1 EmRentyFUSU nie wymaga od ubezpieczonego bycia pracownikiem w dacie złożenia wniosku o świadczenie emerytalne. Stawia on jednakże wymaganie bycia pracownikiem „ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę”. Na gruncie tego sformułowania powstaje w praktyce wiele wątpliwości. W szczególności zwraca się uwagę, że pod sformułowaniem tym należy rozumieć warunek, aby ubezpieczony ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę posiadał pracowniczy tytuł ubezpieczenia, czyli aby ostatnim tytułem ubezpieczenia był stosunek pracy, nawet jeżeli bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę dana osoba już nie pracowała w ramach stosunku pracy. Wskazywał na to kilkakrotnie SN, m.in. w wyroku z 16.8.2005 r.⁵, stwierdzając, że spełnia warunki do emerytury na podstawie art. 29 ust. 1 EmRentyFUSU ubezpieczony, urodzony przed 1.1.1949 r., dla którego ostatnim ubezpieczeniem przed ich spełnieniem było ubezpieczenie z tytułu pobierania zasiłku dla bezrobotnych bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy. Ponadto w wyroku z 12.8.2004 r.⁶ SN podniósł, że osoba pobierająca świadczenie przedemerytalne nie traci statusu „ubezpieczonego będącego pracownikiem” w rozumieniu art. 29 EmRentyFUSU, a w wyroku z 24.9.2004 r.⁷ stwierdził, że prawo do emerytury na podstawie art. 29 EmRentyFUSU nabywa osoba, która w dniu rozwiązania stosunku pracy posiadała wymagany tym przepisem pracowniczy staż emerytalny oraz ustalone prawo do renty i w czasie pobierania tej renty osiągnęła wiek emerytalny. Stanowisko SN wydaje się więc [...]