Abstrakt

Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie najważniejszych zagadnień związanych z zastosowaniem instytucji weksla w prawie pracy, a przede wszystkim zarysowanie podstawowych wątpliwości związanych z prawnym dopuszczeniem weksla do stosunków pomiędzy pracownikiem a pracodawcą.

Uwagi wstępne

Przepisy KP nie regulują wprost kwestii dopuszczalności zabezpieczeń wekslowych¹ w stosunkach pracy. W celu udzielenia odpowiedzi na pytanie o dopuszczalność stosowania weksla w prawie pracy zachodzi konieczność odpowiedniej wykładni przepisu art. 300 KP, która budzi w literaturze wiele kontrowersji². Jeżeli chodzi natomiast o poglądy SN, to wprawdzie konsekwentnie dopuszcza on stosowanie weksla w ramach stosunku pracy, lecz czyni to w zasadzie bez należytego rozważenia problemu, powołując się w tej mierze jedynie na tezę pierwszego orzeczenia w tym zakresie zapadłego po wejściu w życie przepisów KP, tj. wyroku z 21.5.1981 r.³. Dodatkowo orzeczenia SN dotyczą tylko odpowiedzialności materialnej pracownika za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się (art. 124 KP i nast.). W taki sam sposób odnosi się do niniejszego tematu wielu przedstawicieli doktryny, tj. powołują się oni z reguły na orzecznictwo SN, nie podejmując w ogóle analizy przesłanek dopuszczalności zabezpieczeń wekslowych w prawie pracy oraz konsekwencji przesądzenia tej kwestii w sposób pozytywny bądź negatywny⁴. Wśród tych autorów, którzy prowadzą szczegółowe rozważania na temat zastosowania weksla w prawie pracy, istnieją w tym zakresie zasadnicze rozbieżności. Podczas gdy R. Sadlik, P. Jura, K. Gonera, P. Wąż i M. Barzycka-Banaszczyk opowiadają się wyraźnie za prawną dopuszczalnością zabezpieczeń wekslowych w stosunkach pracy⁵, to z kolei A. Żabski, T. Nycz i M. Czechowski zajmują zgoła odmienne stanowisko⁶.

Wyrok SN z 21.5.1981 r.

Zgodnie z konsekwentną linią orzeczniczą SN zapoczątkowaną wyrokiem z 21.5.1981 r.⁷, przepisy KP nie wyłączają możliwości zabezpieczenia wekslowego roszczeń zakładu pracy przeciwko pracownikowi o wynagrodzenie szkody w mieniu powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się i realizacji tych roszczeń w drodze postępowania nakazowego.

Jak słusznie zauważył T. Nycz, w ww. sprawie SN nie dokonał dogłębnej analizy legalności stosowania weksla w stosunkach pracy, lecz oparł się na jednym argumencie prawnym i jednym argumencie politycznym⁸.

Sąd Najwyższy argumentował, że przed wejściem w życie przepisów KP, kiedy to odpowiedzialność pracowników za szkody wyrządzone pracodawcom wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych była oparta na przepisach prawa cywilnego, istniała możliwość zabezpieczenia wekslowego ewentualnych przyszłych roszczeń z tego tytułu. Z kolei KP, normując odpowiedzialność materialną pracowników na odmiennych zasadach niż wynikające z prawa cywilnego, nie wprowadził żadnych zmian w zakresie stosunku prawa pracy do prawa wekslowego. Wobec braku w przepisach wprowadzających KP wyraźnej normy wyłączającej zastosowalność PrWeksl do roszczeń pracodawcy ze stosunku pracy należy dojść do wniosku, że stosunek prawa wekslowego do prawa pracy w rozważanym zakresie jest taki sam jak do prawa cywilnego. Nie można bowiem dopatrzeć się wyłączenia możliwości stosowania zabezpieczenia wekslowego do zobowiązań ze stosunku pracy w ogólnej klauzuli derogacyjnej zawartej w art. III § 1 przepisów wprowadzających KP. Przepis ten, podobnie jak art. V § 1 przepisów wprowadzających KP, normuje stosunek przepisów KP do innych przepisów dotyczących przedmiotów unormowanych w KP. PrWeksl nie dotyczy zaś takich przedmiotów, lecz zobowiązań wekslowych, które zabezpieczając roszczenia ze stosunku pracy lub stosunków cywilnoprawnych, pozostają z nimi w związku, nie tracąc jednak samodzielności. Krótko mówiąc, zdaniem SN, skoro ani KP, ani przepisy go wprowadzające nie odniosły się w żadnej mierze do prawa wekslowego, to sytuacja prawna po wejściu w życie KP nie uległa zmianie w tym znaczeniu, że nadal dopuszczalne jest stosowanie weksla do stosunku pracy.

Argument polityczny z kolei to „wzgląd na konstytucyjną zasadę ochrony mienia społecznego, którego zabezpieczenia dotyczy większość wystawionych weksli gwarancyjnych”. Argument ten – z oczywistych względów – traci swoją aktualność w obecnych warunkach polityczno-gospodarczych, zwłaszcza wobec treści przepisu art. 21 ust. 1 Konstytucji, który ustanawia zasadę ochrony własności, bez rozróżniania, kto jest jej podmiotem.

Jeżeli chodzi natomiast o powołany przez SN argument natury prawnej, to należy zauważyć, iż opiera się on de facto na [...]