Abstrakt

Opracowanie ma na celu przybliżenie praktycznych aspektów problematyki dotyczącej podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracowników, czyli uregulowań zawartych w art. 103¹–103⁶ KP.

Wprowadzenie

Uchwalenie ustawy z 20.5.2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych¹, która weszła w życie 16.7.2010 r. i wprowadziła do KP nowe przepisy dotyczące podnoszenia przez pracowników kwalifikacji zawodowych, nastąpiło z inicjatywy Senatu RP. Ustawa ta stanowi bowiem wykonanie wyroku TK z 31.3.2009 r.², który stwierdził niezgodność art. 103 KP z art. 92 ust. 1 Konstytucji ze względu na brak wytycznych dotyczących treści aktu wykonawczego. W konsekwencji art. 103 KP, a także wydane na jego podstawie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 12.11.1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych³ 10.4.2010 r. utraciły moc.

Pojęcie kwalifikacji zawodowych

Brak jest regulacji powszechnie obowiązującego prawa pracy wskazującej na znaczenie pojęcia „kwalifikacje zawodowe”. Przepis art. 103¹ § 1 KP wskazuje tylko, że przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą. Literalne brzmienie przepisu nie ogranicza zatem zdobywania wiedzy i umiejętności jedynie do obszaru związanego z charakterem wykonywanej przez pracownika pracy. Podnoszenie kwalifikacji może zatem dotyczyć zarówno bezpośrednio wykonywanej pracy, np. w przypadku pracowników zatrudnionych na stanowiskach menedżerskich – szkoleń z zakresu zarządzania, jak i umiejętności oraz kwalifikacji, które nie wykazują bezpośredniego związku z wykonywaną pracą, np. nauka szybkiego czytania na stanowiskach pracy fizycznej. Ponieważ ostateczną decyzję w sprawie podnoszenia kwalifikacji pracownika podejmuje pracodawca, z pewnością wcześniej dokona weryfikacji charakteru szkolenia w zakresie przydatności zawodowych. Należy jednak podkreślić, że obecnie brak jest przeszkód prawnych, aby działania szkoleniowe podejmowane przez pracownika w ramach podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie posiadały bezpośredniego związku z wykonywaną przez niego pracą.

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych za zgodą lub z inicjatywy pracodawcy

Cytowany wyżej art. 103¹ KP przewiduje, że obecnie podnoszenie kwalifikacji zawodowych może odbywać się z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy.

W pierwszym przypadku inicjatywa pracodawcy oznacza skierowanie pracownika do ośrodków szkoleniowych w celu uzupełnienia lub podniesienia kwalifikacji zawodowych. Należy jednak podkreślić, że skierowanie pracownika nie może oznaczać wydania polecenia pracownikowi wzięcia udziału w takich działaniach. Obecnie obowiązujące prawo pracy nie przewiduje bowiem prawnej możliwości jednostronnego kierowania przez pracodawcę do udziału w podnoszeniu kwalifikacji pracownika bez wyrażenia przez niego zgody w tym zakresie. Wszelkie czynności o charakterze bezpośrednio niezwiązanym z wykonywaną pracą nie mogą stać się bowiem przedmiotem poleceń wydawanych w ramach zatrudnienia w formule stosunku pracy. Inicjatywa pracodawcy musi się zatem w tym zakresie ograniczać jedynie do propozycji wzięcia udziału w oferowanych przez niego formach podnoszenia kwalifikacji, a propozycji tej musi towarzyszyć zgoda pracownika na takie działania. Należy jednak pamiętać, że większość organizacji obecnie zatrudniających pracowników ma charakter organizacji uczących się i dlatego gotowość do podnoszenia kwalifikacji zawodowych może stać się jednym z podstawowych weryfikatorów warunkujących zatrudnianie pracownika na danym stanowisku. Brak tej gotowości, jeżeli miałby negatywny wpływ na efekt wykonywanej przez pracownika pracy, mógłby stać się w praktyce przyczyną uzasadniającą wypowiedzenie mu umowy o pracę z powodu braku perspektyw dalszej współpracy.

Drugi przypadek to podnoszenie kwalifikacji za zgodą pracodawcy. W tej sytuacji inicjatywę podnoszenia kwalifikacji zawodowych podejmuje pracownik, który zgłaszając chęć podniesienia kwalifikacji zawodowych, informuje o swoich zamierzeniach pracodawcę. Zgodnie natomiast z art. 17 KP pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Czy taki obowiązek oznacza jednak prawną konieczność podnoszenia kwalifikacji zawodowych na żądanie pracownika? Zgodnie z nadal aktualnym wyrokiem SN z 25.5.2000 r.⁴ obowiązek ułatwiania podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie oznacza, że pracownik może się domagać od pracodawcy zorganizowania i przeprowadzenia określonego rodzaju szkolenia. W praktyce sprowadza się to do tego, że wyrażenie zgody na podnoszenie przez pracownika kwalifikacji zawodowych jest dyskrecjonalnym uprawnieniem pracodawcy, niezależnym od woli pracownika. Ważne z prawnego punktu widzenia jest natomiast, aby pracodawca, prowadząc politykę szkoleniową w swojej organizacji, nie dopuszczał się praktyk dyskryminacyjnych. Jedna bowiem z praktyk dyskryminujących wymienionych w przepisie art. 18^3b KP polega na stosowaniu kryteriów dyskryminujących, takich jak np. płeć, wiek, wyznawana religia czy orientacja seksualna, których skutkiem jest pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe.

Należy tutaj zwrócić również uwagę, że KP posługując się pojęciem zgody, którą musi wyrazić pracodawca, aby pracownik mógł wziąć udział w podnoszeniu kwalifikacji, nie [...]