Abstrakt

Czasowego delegowania na terytorium innego państwa celem świadczenia usług nie należy mylić z zagraniczną podróżą służbową. W swej istocie są to dwie odrębne instytucje, które jedynie przy zachowaniu określonych uwarunkowań mogą zaistnieć obok siebie w ramach realizacji danego stosunku pracy. Zasadniczo można przyjąć, że normatywnym źródłem pierwszej z tych instytucji są postanowienia zawarte w treści dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 16.12.1996 r. nr 96/71/WE dotyczącej delegowania pracowników w ramach świadczenia usług¹. Podczas gdy druga z nich – w odniesieniu do krajowych stosunków pracy – znajduje swe oparcie w regulacji art. 77⁵ § 1 KP.

W niniejszym opracowaniu autor szczegółowo analizuje obie z tych instytucji.

Spór o istotę podróży służbowej

W myśl art. 77⁵ § 1 KP podróż służbowa polega na wykonywaniu zadania określonego przez pracodawcę poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika, w terminie i miejscu określonych w poleceniu wyjazdu służbowego².

Stałym miejscem pracy, w rozumieniu tego przepisu, może być siedziba pracodawcy, jednostka organizacyjna prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa bądź inne wskazane przez pracodawcę miejsce, w którym pracownik zazwyczaj zobowiązany jest stawić się celem realizacji zadań wynikających z treści zawartej umowy o pracę.

W świetle art. 77⁵ § 1 KP, zasadniczym warunkiem uznania określonej formy aktywności zawodowej pracownika za podróż służbową jest wykonywanie wyznaczonego przez pracodawcę zadania poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce pracy pracownika. Tak ustalone stałe miejsce pracy stanowi element definicji podróży służbowej, z tytułu której pracownikowi przysługuje dieta i zwrot określonych kosztów, na zasadach określonych w odrębnych przepisach³.

Na przestrzeni ostatnich lat, w orzecznictwie, coraz częściej przywoływana jest koncepcja tzw. typowej i nietypowej podróży służbowej. Koncepcja ta zakłada, że typowa podróż służbowa charakteryzuje się tym, iż w kompleksie obowiązków pracownika stanowi zjawisko nietypowe, okazjonalne, czas jej odbywania zaś z założenia nie musi i nie ma być racjonalnie wykorzystywany do pełnienia pracy w interesie podmiotu zatrudniającego, a w każdym razie pracownik nie jest zobowiązany do jej wykonywania. W razie odbywania typowej podróży służbowej dochodzi zatem do wskazania przejściowo „innego miejsca wyznaczonego do wykonywania pracy” w rozumieniu art. 128 KP, którym jest docelowe miejsce podróży. Dlatego czas typowej podróży służbowej, niezależnie od tego, czy przypada na dobową normę czasu pracy, czy też wykracza poza jej ramy, nie jest w swym założeniu i przeznaczeniu czasem pracy, chociaż w ujęciu funkcjonalnym odbycie podróży stanowi konieczny warunek wykonania danego zadania (zadań). Z kolei nietypowa podróż służbowa, w przeciwieństwie do podróży typowej, polega w decydującej mierze na permanentnym przemieszczaniu się z jednego do innego miejsca (miejscowości) w celu wykonywania zajęć stanowiących przedmiot pracowniczego zobowiązania, a więc stanowi integralny element sposobu wykonywania pracy w ramach poniekąd „ruchomego” miejsca pracy (stanowiska roboczego) i jest konsekwentnie w całości kwalifikowana jako czas pracy⁴.

Pogląd ten w żadnej mierze nie znajduje oparcia w aktualnym brzmieniu art. 77⁵ § 1 KP, w którego treści nie sposób dopatrzeć się przesłanek do przeprowadzania jakichkolwiek dychotomicznych podziałów podróży służbowej.

Tymczasem na bazie wspomnianej koncepcji forsowana jest teza, że permanentne wykonywanie podróży w granicach obszaru ustalonego w umowie o pracę jako „miejsce pracy” (miejsce wykonywania pracy) nie ma charakteru podróży służbowej, co w konsekwencji ma prowadzić do pozbawienia pracownika związanych z faktem jej odbywania uprawnień⁵.

Geneza tej koncepcji wypływa z niekonsekwentnego postrzegania relacji zachodzących pomiędzy pojęciem „miejsca wykonywania pracy” (art. 29 § 1 pkt 2 KP) a pojęciem „stałego miejsca pracy” (art. 77⁵ § 1 KP). Niejednokrotnie pomiędzy tymi pojęciami stawiany jest znak równości. Jest to założenie ze wszech miar niepożądane, ponieważ utożsamianie obydwu tych pojęć ma bezpośredni wpływ na błędne pojmowanie podróży służbowej. Należy bowiem pamiętać, że pogląd dopuszczający możliwość bardzo szerokiego oznaczenia „miejsca wykonywania pracy” (np. przez wskazanie obszaru danego państwa czy kontynentu) jest poglądem ugruntowanym zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie. W związku z tym, przypisanie temu pojęciu roli elementu decydującego o zaistnieniu podróży służbowej może sprawiać, że w praktyce nie zaistnieje jedna z przesłanek podróży służbowej, jaką jest opuszczenie stałego miejsca pracy (tu: błędnie utożsamianego z miejscem wykonywania pracy). W konsekwencji, w przypadku odpowiednio szerokiego zakreślenia granic miejsca wykonywania pracy pracownik będzie zobowiązany do przemieszczania się w jego ramach bez prawa do przywilejów wynikających z tytułu odbywania podróży służbowej.

Wobec powyższego należy wyraźnie podkreślić, że wspomniane pojęcia nie są względem siebie równoważne i nie powinny być używane zamiennie. O podróży służbowej można natomiast mówić w kontekście „stałego miejsca pracy”, a nie „miejsca wykonywania pracy”. Tym samym o zaistnieniu podróży służbowej decyduje art. 77⁵ § 1 KP i zawarte w nim przesłanki, a nie miejsce ustalone na podstawie art. 29 § 1 pkt 2 KP. Warunkiem jej zaistnienia jest wykonywanie powierzonych zadań poza „stałym miejscem pracy”, a nie „miejscem wykonywania pracy”. „Stałe miejsce pracy” to w zasadzie miejsce ściśle określone, zlokalizowane w jednej miejscowości czy nawet w jednej placówce zatrudnienia, w której pracownik regularnie wykonuje swą pracę. Podczas gdy „miejsce wykonywania pracy” ma szerszy zakres, który zawiera w sobie „stałe miejsce pracy”.

Określone w umowie o pracę „miejsce wykonywania pracy” wyznacza swego rodzaju potencjalną przestrzeń, w której granicach może zaistnieć potrzeba wypełnienia obowiązków wynikających z faktu powierzenia pracy na umówionym stanowisku. Tworzy ono czytelny sygnał dla pracownika, że charakter pracy w ramach danej umowy może się wiązać z wyjazdami poza miejscowość, w której zlokalizowane jest „stałe miejsce pracy”. Niemniej jednak nawet najszerzej obszarowo zakreślone „miejsce wykonywania pracy” nie będzie stanowiło punktu odniesienia do ustalenia, czy dane zdarzenie należy kwalifikować jako podróż służbową, czy też nie.

W wielu przypadkach określone w umowie o pracę miejsce wykonywania pracy, z uwagi na permanentność bądź stosunkowo dużą częstotliwość wykonywanej w nim przez pracownika pracy, przybierze charakter stałego miejsca pracy w rozumieniu art. 77⁵ § 1 KP. W takiej sytuacji dojdzie do [...]