Abstrakt

Zagadnienia będące przedmiotem rozważań w niniejszym artykule są częścią bardzo rozległej i złożonej problematyki dotyczącej stosowania prawa cywilnego w przepisach prawa pracy. Z uwagi na obszerność tematyki przedmiotem analizy będą kwestie dotyczące stosowania przepisów prawa cywilnego do odpowiedzialności materialnej pracownika.

Uwagi wstępne

Należy zaznaczyć, że dotychczasowy dorobek nauki w tej materii to przede wszystkim rozważania i publikacje, które pojawiły się w okresie obowiązywania art. XII § 2 i 3 ustawy z 23.4.1964 r. – przepisy wprowadzające Kodeks cywilny¹, jak również w okresie wejścia w życie KP.

W związku z powyższym warto zastanowić się, czy pomimo odrębnej od prawa cywilnego konstrukcji prawnej w przedmiocie odpowiedzialności materialnej pracownika można jeszcze mówić o sprawach nieunormowanych, jak również czy ustawodawca świadomie wówczas pominął pewne zagadnienia, dając możliwość posiłkowego stosowania art. 300 KP. Należałoby również spróbować odpowiedzieć na pytanie, czy w obecnym stanie prawnym można wyznaczyć linię demarkacyjną między przepisami prawa pracy a prawa cywilnego w przedmiocie odpowiedzialności materialnej pracownika.

Stosowanie norm cywilnych do stosunków pracy – art. 300 KP

Podstawą do stosowania w prawie pracy, i tym samym w dziale dotyczącym odpowiedzialności pracowniczej, przepisów KC jest art. 300 KP. Zgodnie z nim w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy KC, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Określenie to wskazuje na analogiczne lub subsydiarne, ale nie bezpośrednie stosowanie norm cywilnych do stosunków pracy². Wskazane w przepisie przesłanki muszą być spełnione łącznie, tj.:

– sprawa nie została unormowana w przepisach prawnych, tzn. istnieje luka w przepisach prawa pracy,

– zagadnienia dotyczą stosunku pracy,

– przepisy KC stosuje się odpowiednio,

– zastosowane przepisy nie mogą być sprzeczne z zasadami prawa pracy.

Dokonując analizy poszczególnych przesłanek, należy zwrócić uwagę na pojęcie luki w przepisach prawnych. O luce możemy mówić w sytuacji, gdy do określonego stanu faktycznego – prawnie doniosłego – nie znajduje się uregulowania, w tym przypadku w normach prawa pracy. Można przyjąć, że to odesłanie ma charakter ogólny – odnosi się generalnie do KC – ale zastosowanie instytucji KC musi być poprzedzone analizą uwzględniającą spełnienie pozostałych przesłanek. W doktrynie panuje pogląd, że w sprawach wyczerpująco unormowanych w prawie pracy nie można stosować przepisów KC³.

Przesłanką z art. 300 KP jest również potrzeba stosowania przepisu KC do zagadnień dotyczących stosunku pracy. Dokonując wykładni językowej, przyjmuje się, że „zagadnienia dotyczące stosunku pracy” to tylko indywidualne prawo pracy. Porozumienia zbiorowe i układy zbiorowe pracy nie zostały wymienione w dyspozycji art. 300 KP, co wyklucza możliwość stosowania do nich przepisów KC⁴.

W przedmiocie analizy powyższego przepisu warto wskazać na przesłankę odpowiedniego stosowania oznaczającą możliwość lub niekiedy konieczność stosowania określonego przepisu, grupy przepisów, a nawet całego aktu prawnego do przypadków innych niż te, dla których zostały one ustanowione⁵. Należy również pamiętać, że pominięcie w prawie pracy pewnej kwestii w zestawieniu z przepisami KC nie oznacza tym samym dopuszczalności odpowiedniego stosowania przepisów KC.

Na gruncie art. 300 KP zasady prawa pracy pełnią istotną rolę. Można bowiem przyjąć, że istnieje całkowita niemożność zastosowania przepisów KC w przypadku jego niezgodności z zasadami prawa pracy. Odmienna regulacja nie mieści się w ustawowym upoważnieniu do stosowania KC odpowiednio.

Reguły odpowiedzialności materialnej pracownika

Przystępując do rozpatrzenia problemu stosowania przepisów prawa cywilnego do odpowiedzialności materialnej pracownika, należy rozpocząć od stwierdzenia, iż w doktrynie panuje pogląd, że [...]