Abstrakt

Parlament Europejski i Rada 6.5.2009 r. przyjęły dyrektywę 2009/38/WE w sprawie ustanowienia europejskiej rady zakładowej lub trybu informowania pracowników i konsultowania się z nimi w przedsiębiorstwach lub w grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym.

W niniejszym opracowaniu autor omawia prawne i praktyczne aspekty działania europejskich rad zakładowych w kontekście zmieniających się przepisów na poziomie UE. Wskazuje przy tym na konieczność zmian polskiego prawa dotyczącego tej problematyki.

Geneza przyjęcia przepisów dotyczących europejskich rad zakładowych

Powołana do życia w 1957 r. Europejska Wspólnota Gospodarcza miała na celu wdrożenie na naszym kontynencie 4 swobód: przepływu towarów, usług, kapitału i osób. Dlatego też w pierwszym okresie jej działania, jeżeli w ogóle zajmowano się problematyką socjalną, to głównie w celu zapobieżenia dyskryminacji pracowników ze względu na narodowość oraz dumpingowi socjalnemu, a więc nierównomiernym w różnych krajach kosztom pracy, które wpływały na zachwianie konkurencyjności krajów o wyższych kosztach¹.

W latach 70. ubiegłego wieku, m.in. w wyniku światowego kryzysu naftowego, doszło do wielu spektakularnych upadłości lub przejęć firm nie tylko w wymiarze krajowym, ale również międzynarodowym i wtedy okazało się, że ustawodawstwo poszczególnych krajów nie spełniło pokładanych w nim nadziei, jeżeli chodzi o ochronę pracowników. Dlatego też podjęto działania na szczeblu wspólnotowym mające na celu wprowadzenie do ustawodawstwa krajów odpowiednich minimalnych standardów zabezpieczających interesy pracowników². Aktami tymi były początkowo dyrektywa 75/129 z 17.2.1975 r. w sprawie dostosowania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do zwolnień grupowych³, dyrektywa 77/187 z 14.2.1977 r. w sprawie dostosowania praw państw członkowskich dotyczących ochrony pracowników w przypadku transferu przedsiębiorstw lub ich części⁴ oraz dyrektywa 80/987 z 20.10.1980 r. dotycząca ochrony roszczeń pracowników w przypadku niewypłacalności pracodawcy⁵.

Dyrektywy te traktowały w sposób wycinkowy problematykę ochrony uprawnień pracowników i to tylko w stosunku do przedsiębiorstw krajowych. Tymczasem zarządzanie wielu przedsiębiorstw ulegało umiędzynarodowieniu, w związku z czym najważniejsze dla pracowników decyzje, jak np. zwolnienia grupowe, podejmowane są poza krajem, na którego terenie praca jest wykonywana. Dlatego też konieczne stało się wydanie stosownych dokumentów, które doprowadziłyby do „upodmiotowienia” pracowników w firmach działających w skali ogólnoeuropejskiej⁶. Na kompleksowe uregulowanie tej problematyki trzeba było jednak czekać około 20 lat, a konkretnie do 22.9.1994 r., kiedy to przyjęta została dyrektywa 94/45 dotycząca tworzenia europejskich rad zakładowych lub procedur informowania i prowadzenia konsultacji wśród pracowników w przedsiębiorstwach o zasięgu wspólnotowym lub grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym⁷.

Zakres podmiotowy i przedmiotowy dyrektywy 94/45

Dyrektywa 94/45 ma ograniczony zasięg, ponieważ odnosi się tylko do przedsiębiorstw zatrudniających ponad 1000 pracowników, działających co najmniej w dwóch państwach członkowskich, przy czym liczba zatrudnionych w różnych krajach nie może być mniejsza niż 150. Od 22.9.1996 r., kiedy dyrektywa 94/45 weszła w życie⁸, wszystkie przedsiębiorstwa spełniające wskazane wyżej kryteria zostały zobowiązane do prowadzenia rokowań z udziałem przedstawicieli pracowników zmierzających do ustanowienia europejskiej rady zakładowej (ERZ)⁹. Powołanie rady jest dla pracowników dobrowolne i dlatego mogą oni zrezygnować z jej utworzenia¹⁰.

W związku z tym, że regulacja, na podstawie której miały być tworzone rady, ma postać dyrektywy, a nie rozporządzenia, od samego początku pojawiło się istotne pytanie dotyczące prawa właściwego dla działania tego podmiotu. W pierwszym rzędzie uznano, że prawem tym będzie prawo właściwe dla centralnego kierownictwa przedsiębiorstwa lub grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym¹¹. Z kolei w przypadku podmiotów, których zarząd centralny nie znajduje się na terenie UE, prawem właściwym jest prawo kraju, w którym znajduje się przedstawiciel wyznaczony przez ten zarząd, a w przypadku jego niewyznaczenia prawo kraju, w którym znajduje się zakład pracy zatrudniający największą liczbę pracowników zatrudnionych w państwach członkowskich.

Aby doszło do utworzenia ERZ, musi [...]