Abstrakt

Stosunek pracy z elementem obcym jest postacią stosunku prawnego, który wykracza poza obszar porządku prawnego jednego państwa. Czynnikiem decydującym o transgraniczności tak ukształtowanego stosunku pracy jest tzw. łącznik, który pełni rolę kryterium decydującego o objęciu danego stosunku prawnego zakresem obowiązywania prawa danego państwa. W przypadku stosunków pracy łącznikiem może być w szczególności: miejsce świadczenia pracy, siedziba pracodawcy czy też wybór prawa właściwego dokonany przez strony tego stosunku. Do czasu wejścia w życie Konwencji Rzymskiej z 19.6.1980 r. o prawie właściwym dla zobowiązań umownych¹ podstawowym źródłem określającym prawo właściwe dla tego typu stosunków pracy była regulacja zawarta w ustawie z 12.11.1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe². Konwencja wprowadza własną regulację dotyczącą prawa właściwego dla indywidualnych umów o pracę, derogując obowiązujące w tym zakresie rozwiązania kolizyjno-prawne przyjęte w ustawodawstwie krajowym. W porównaniu z dotychczasowym unormowaniem przedmiotowej materii konwencyjna regulacja modyfikuje w sposób istotny treść praw i obowiązków stron stosunków pracy z elementem obcym, wzmacniając ochronę interesu pracownika.

Wybór prawa właściwego

Konwencja rzymska jest umową międzynarodową, która po spełnieniu wymogu ratyfikacji i promulgacji z 1.8.2007 r. stała się częścią polskiego porządku prawnego (zob. art. 91 ust. 1 Konstytucji RP).

Jedną z transparentnych zasad KR jest swoboda wyboru prawa rządzącego danym stosunkiem prawnym przez jego strony. W przypadku niedokonania wyboru prawa właściwego przez strony prawo to zostanie wskazane przez ogólną normę kolizyjną.

Wybór prawa właściwego może być dokonany w sposób wyraźny lub dorozumiany. W tym drugim przypadku powinien jednak w sposób dostatecznie pewny wynikać z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Wybrane przez strony prawo może obejmować swym zakresem całość umowy – wybór zupełny lub tylko jej część – wybór częściowy (art. 3 ust. 1 KR). Wybór prawa właściwego tylko dla części umowy sprawia, że jej pozostała część będzie podlegała dyspozycji ogólnej normy kolizyjnej. Wybór częściowy może również polegać na poddaniu poszczególnych części umowy różnym systemom prawnym³ (tzw. rozszczepienie statutu kontraktowego).

Strony mogą zdecydować, któremu prawu poddać łączący je stosunek pracy zarówno przy zawieraniu umowy o pracę (wybór pierwotny), jak i już po jej zawarciu (wybór następczy). W każdym czasie możliwa jest także zmiana prawa właściwego wybranego przez strony lub wskazanego ogólną normą kolizyjną, przy czym zabieg ten nie może naruszać ważności umowy ze względu na formę, ani też praw osób trzecich (art. 3 ust. 2 KR).

Konwencja dopuszcza także możliwość wyboru prawa właściwego dla stosunku prawnego obiektywnie związanego z obszarem prawnym jednego tylko państwa. Chodzi tutaj zwłaszcza o sytuacje, gdy obie strony stosunku pracy, będąc podmiotami krajowymi, dokonają wyboru prawa obcego dla łączącej je umowy o pracę. Wybór taki nie wyłącza jednak działania krajowych przepisów bezwzględnie obowiązujących, nawet w przypadku gdy strony postanowiły poddać umowę kognicji sądu państwa obcego (art. 3 ust. 3 KR).

Wybrane przez strony prawo powinno być prawem stanowionym konkretnego państwa. Nie jest przy tym istotne, czy państwo to jest sygnatariuszem konwencji (art. 2 KR). W świetle postanowień konwencji nie jest zatem dopuszczalne dokonanie wyboru prawa naturalnego, prawa zwyczajowego czy też innego systemu norm nieposiadających waloru prawa pozytywnego. Za odrębne państwo uważana jest również jednostka terytorialna państwa związkowego lub federacyjnego, jeżeli tylko posiada własne normy prawne dotyczące zobowiązań umownych. W związku z tym strony stosunku pracy mogą dokonać wyboru prawa tego typu jednostki terytorialnej, jako prawa rządzącego łączącą ich umową o pracę (art. 19 ust. 1 KR).

Porozumienie stron w przedmiocie wyboru prawa podlega ocenie pod względem istnienia i ważności materialnej tego aktu, zachowania wymaganej w tym zakresie formy oraz posiadania przez strony niezbędnej do tego celu zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych (art. 3 ust. 4 KR). Konwencja przewiduje szczególną regulację w zakresie ustalenia prawa właściwego dla każdego z tych elementów (art. 8, 9 i 11 KR).

Prawo właściwe wybrane przez strony umowy lub wskazane ogólną normą kolizyjną tworzy tzw. statut kontraktowy. Przez pryzmat zawartych w jego treści norm prawnych ocenie podlegają tego typu zagadnienia, jak: [...]