Abstrakt

Celem funkcji ochronnej prawa pracy jest ograniczenie ponoszenia przez pracownika jako z reguły słabszej ekonomicznie strony stosunku pracy majątkowych następstw jego niewłaściwych zachowań.

Powstaje jednak pytanie, czy przywilej w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej względem pracodawcy, nadany pracownikowi ponad 30 lat temu, odpowiada warunkom społecznej gospodarki rynkowej i czy nie pozostaje w sprzeczności z ochroną własności prywatnej, która w przeważającym procencie stanowi aktualnie mienie pracodawcy?

W niniejszym opracowaniu autorka wskazuje na potrzebę przewartościowania funkcji pełnionych przez tę odpowiedzialność.

Uwagi wstępne

Odpowiedzialność majątkowa pracowników obejmuje zasadniczo tę sferę stosunków prawnych, które powstają pomiędzy poszkodowanym pracodawcą a pracownikiem zobowiązanym do naprawienia szkody¹. Z uwagi na swoiste cechy prawne odpowiedzialności majątkowej, a w szczególności na jej społeczno-gospodarcze znaczenie, uznaje się ją za odrębną instytucję prawa pracy², która w nieznacznie zmienionym kształcie funkcjonuje w Kodeksie pracy od momentu jego uchwalenia do dnia dzisiejszego.

W zakresie pracowniczej odpowiedzialności majątkowej nie da się nie zauważyć oddziaływania ochronnej funkcji prawa pracy, która w sferze indywidualnego prawa pracy nie budzi w zasadzie wątpliwości. Ma ona na celu ograniczenie ponoszenia przez pracownika jako z reguły słabszej ekonomicznie strony stosunku pracy majątkowych następstw jego niewłaściwych zachowań.

Pojęcie i funkcje odpowiedzialności majątkowej

Określenie „odpowiedzialność materialna pracowników” jest wyrażeniem ustawowym, które tytułuje dział V Kodeksu pracy. W literaturze prawa pracy i orzecznictwie sądowym terminu tego używa się zamiennie z innymi określeniami, np. pracownicza odpowiedzialność odszkodowawcza czy odpowiedzialność majątkowa pracowników. W niniejszym opracowaniu odpowiedzialność unormowana w art. 114-127 KP określana będzie mianem odpowiedzialności majątkowej pracowników. Ustawowe wyrażenie zdaje się bowiem nie oddawać istoty tej odpowiedzialności³.

Zasady odpowiedzialności majątkowej pracowników zostały potraktowane w Kodeksie pracy i przepisach wykonawczych w sposób całościowy. Pewnym odstępstwem od kompleksowego charakteru tego uregulowania jest posiłkowe stosowanie w tym przedmiocie przepisów prawa cywilnego w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy (art. 300 KP). Na wielu płaszczyznach tej odpowiedzialności konieczne jest bowiem sięganie do instytucji prawa cywilnego związanych z odpowiedzialnością deliktową i umowną.

Należy zauważyć, że problematyka odpowiedzialności majątkowej pracowników wielokrotnie była omawiana, zarówno w podstawowych podręcznikach prawa pracy, jak i w licznych opracowaniach monograficznych⁴. Nie kwestionując walorów teoretycznych tych publikacji, trzeba jednak zwrócić uwagę, że pewne zagadnienia straciły po prostu na aktualności. Wszak w warunkach społecznej gospodarki rynkowej odpowiedzialność majątkowa nie stanowi już ważnego instrumentu ochrony mienia społecznego, lecz jest jedną z istotnych płaszczyzn ochrony jednostkowych interesów pracodawcy. To z kolei wymusza potrzebę [...]