Abstrakt
Zagwarantowanie bezpiecznych i higienicznych warunków jest podstawowym obowiązkiem pracodawcy. Idąc w kierunku dostosowania przepisów do zmiennych warunków rynku pracy, zapisy Kodeksu pracy zobowiązują pracodawcę do zapewnienia bezpiecznych warunków pracy także osobom zatrudnionym na innej podstawie niż umowa o pracę. Chodzi o zleceniobiorców i inne osoby. Jak do tej pory nie doczekaliśmy się jednak ustawowych uregulowań, mających zastosowanie do osób pracujących na podstawie umowy o pracę, w której miejsce pracy zostało określone nietypowo. Jedną z możliwości wykonywania pracy nie w zakładzie pracy, ale w miejscu do tego wyznaczonym jest praca w domu i tej tematyce zostanie poświęcone niniejsze opracowanie.
Uwagi wstępne
Zgodnie z art. 66 Konstytucji RP „każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy”. Z kolei z art. 68 ust. 1 Konstytucji wynika prawo do ochrony zdrowia. Konkretyzując zasady konstytucyjne w Kodeksie pracy, ustawodawca umiejscowił je w art. 15, w gronie podstawowych zasad prawa pracy. Regulacje problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy mają charakter przepisów bezwzględnie dwustronnie obowiązujących, co oznacza, że od ich treści nie są dopuszczalne jakiekolwiek odstępstwa, w tym także na zasadzie porozumienia stron stosunku pracy. Z kolei Konstytucja mówi, że każdy, a więc nie tylko pracownik, zatrudniony na podstawie „typowej” umowy o pracę, ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Praca w domu
Praca w domu, a szczególnie mieszcząca się w jej ramach telepraca, jest nowoczesną i coraz powszechniejszą formą pracy wykonywanej poza siedzibą przedsiębiorstwa. Obecnie telepraca zyskuje na popularności. Nie należy jednak zapominać o tym, że jest ona jedynie jedną z możliwości wykonywania pracy nie w zakładzie pracy, ale w miejscu wyznaczonym (lub uzgodnionym) przez pracodawcę. Coraz częściej, z uwagi na tendencje do uelastyczniania zatrudnienia, wsparcia rodziców, wyzwań ekologii, miejscem tym jest właśnie dom. Oczywiście, przełom dla rozwoju pracy w domu w postaci telepracy nastąpił wraz z rozpowszechnianiem się technik sieciowych, Internetu i powstaniem globalnej sieci WWW. Jednak praca w domu to nie tylko telepraca, rozumiana jako połączenie osiągnięć nowoczesnej telekomunikacji i informatyki oraz prób ograniczenia uciążliwości dojazdów do pracy. Praca w domu i telepraca mogą mieć różnorodny charakter - od prostych rutynowych prac polegających na uzupełnianiu danych do bardzo skomplikowanych i kreatywnych prac badawczych, konsultacyjnych i artystycznych. Telepracę lub inną pracę wykonywaną nie w siedzibie pracodawcy, ale w domu zaliczyć możemy do tzw. elastycznych form zatrudnienia. Obecnie możemy się spotkać z dwoma, równolegle funkcjonującymi i dość luźno traktowanymi pojęciami: „elastyczne formy pracy” i „elastyczne formy zatrudnienia”, które często stosowane są wymiennie. Wydaje się jednak, że należałoby je rozgraniczyć. O ile w „elastycznych formach pracy” można umieścić wszelkie sposoby wykonywania pracy na rzecz innych podmiotów (umowy cywilnoprawne, samozatrudnienie), o tyle w „elastycznych formach zatrudnienia” należałoby pozostawić jedynie zatrudnienie odbywające się na podstawie umowy o pracę, z jej uelastycznionymi elementami, dopuszczonymi przez Kodeks pracy. I to właśnie stosowanie niektórych elastycznych form zatrudnienia, a zwłaszcza telepracy oraz pracy w domu, może spowodować powstanie licznych problemów na gruncie przepisów bhp.
Istnieje wiele definicji pracy domowej. Ta forma nietypowego zatrudnienia jest bowiem znana już od dawna i stanowi przedmiot licznych regulacji prawnych. Według [...]