Abstrakt
Praca odbywa się w czasie i w przestrzeni. Prawne instytucje przestrzeni i czasu pracy mają na siebie wpływ i muszą być analizowane łącznie, także przez praktyka, który musi rozumieć ich wzajemne zależności. Tymi prawnymi instytucjami czasoprzestrzeni pracy są: miejsce pracy, czas pracy oraz podróż służbowa i związane z nią uprawnienia pracownika.
Każde z tych pojęć z osobna jest dość szeroko opracowane przez literaturę. W niniejszym artykule Autor podejmie próbę podsumowania ich wzajemnych zależności. Podda analizie akceptowane przez doktrynę i orzecznictwo sposoby określania miejsca pracy w umowie o pracę. Miejsce pracy będzie bowiem wywoływało istotne skutki w sferze czasu pracy i podróży służbowej. Praktyk prawa pracy, redagując postanowienie umowy o pracę o miejscu pracy, musi mieć świadomość, że przesądza automatycznie o wielu innych doniosłych kwestiach.
Od 1996 r. umowne określenie miejsca pracy jest obowiązkowe. W praktyce okazuje się, że powoduje to trudności. Czy musi to być adres zakładu pracy? Czy może to być pewien obszar? Jeżeli tak, to jak duży? Czy miejsce pracy może być ruchome? Niniejszy artykuł będzie próbą odpowiedzi na te pytania. Swoboda stron w tym przedmiocie jest daleko idąca1. Jej umiejętne wykorzystanie może zapobiec praktycznym problemom i ewentualnym sporom.
Punktowe lub adresowe miejsce pracy
Miejsce pracy można określić jako pewien punkt geograficzny, konkretny adres. W niniejszym artykule takie miejsce pracybędzie nazwane punktowym lub adresowym.
Adresem tym może być, ale nie musi, adres zakładu pracy pracodawcy, w którym zatrudniony jest pracownik. Może nim być też np. adres mieszkania pracownika. Jednak z miejscem pracy w domu pracownika (tzw. telepraca) wiążą się problemy trudne do rozstrzygnięcia w aktualnym stanie prawnym. Chodzi o ewidencję czasu pracy, bhp itd. Kwestie te zostaną pominięte w niniejszym artykule. Adresem takim może też być adres zakładu należącego do innego niż pracodawca podmiotu - gdynp. pracodawca świadczy temu podmiotowi usługi. Punktowe miejsce pracy może teoretycznie znaleźć się za granicą, jednak problematyka ta nie zostanie uwzględniona w tym opracowaniu.
Punktowe miejsce pracy właściwe jest dla pracowników, którzy wykonują pracę ze swej natury związaną ze stałym miejscem, np. robotnicy fabryczni czy pracownicy biurowi.
Przy adresowym miejscu pracy czasem pracy będzie w praktyce okres od stawienia się pracownika do dyspozycji pracodawcy pod danym adresem do zakończenia czasu tej dyspozycji2. Jest to więc korzystne dla pracodawcy z tego względu, że do czasu pracy nie będzie należał czas dojazdu z domu do pracy i z powrotem3.
Kolejną kwestią z problematyki czasoprzestrzeni pracy jest podróż służbowa, a raczej ważne w praktyce prawo pracownika do świadczeń z nią związanych. Zgodnie z art. 775 § 1 KP podróżą służbową jest wykonywanie pracy poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy pracownika. Przepis ten zbudowany jest jako alternatywa łączna (spójnik „lub”). Oznacza to zgodnie z zasadami wykładni językowej, że podróżą służbową jest w każdym przypadku wykonywanie pracy poza siedzibą pracodawcy, jak również w każdym przypadku wykonywanie pracy poza stałym miejscem pracy. Przepis ten nie uzależnia uznania pracy poza siedzibą pracodawcy za podróż służbową od tego, czy miejsce pracy położone jest w tej siedzibie (miejscowości), czy nie. Wykładnia językowa prowadzi więc do takich wniosków, zgodnie z którymi podróżą służbową powinna być np. praca poza siedzibą pracodawcy, nawet jeżeli odbywa się w umówionym miejscu pracy. Rezultaty tej wykładni nie są więc racjonalne.
Ponieważ wykładnia gramatyczna art. 775 § 1 KP nie daje satysfakcjonujących wyników, uzasadnione jest sięgnięcie do wykładni celowościowej. Celem instytucji podróży służbowej i związanych z nią uprawnień pracowniczych jest zapewnienie pracownikowi ochrony na wypadek wysłania go poza zwykłe (stałe) miejsce pracy. Chodzi więc o pracę w miejscu, którego pracownik nie brał pod uwagę, gdzie praca wiąże się dla niego z nadzwyczajnymi kosztami (przejazdy, wyżywienie, zakwaterowanie). Oceniane zdarzenie należy widzieć też w perspektywie cech podróży służbowej wykształconych już w doktrynie lat 1976-1979. Podróż służbowa będzie wyjątkiem w kompleksie pracowniczych obowiązków gdyż do jej wykonywania pracownik nie jest na ogół zobowiązany4.
Podróżą służbową jest wykonywanie pracy poza siedzibą pracodawcy, jeżeli miejsce pracy pracownika mieści się w miejscowości, w której znajduje się ta siedziba, a poza stałym miejscem pracy dla pracowników, którzy mają miejsce pracy w innej miejscowości niż siedziba pracodawcy5. Przy czym pojęcie siedziby pracodawcy oznacza miejscowość, w której znajduje się zakład, w którym zatrudniony jest pracownik, a nie koniecznie siedzibę w rozumieniu przepisów Kodeksu spółek handlowych lub innych dotyczących siedziby podmiotu zatrudniającego.
Jeżeli tak rozumieć podróż służbową, to w sytuacji gdy punktowe miejsce pracy znajdzie się w [...]