Abstrakt

Obowiązujące przepisy dotyczące zatrudnienia cudzoziemców są bardzo skomplikowane. Jak się okazuje, polski prawodawca dość daleko ingeruje metodami administracyjno-prawnymi w sferę stosunków zatrudnienia, w których osobą wykonującą pracę jest cudzoziemiec. Dotyczy to nie tylko samych cudzoziemców, lecz również podmiotów korzystających z ich pracy.

Cudzoziemcy, w zakresie świadczenia pracy, podzieleni zostali na dwie kategorie - tych, którzy są traktowani na równi z obywatelami polskimi, i pozostałych, którzy podlegają prawnym ograniczeniom.

W niniejszym opracowaniu, które zostało podzielone na dwie części, Autor szczegółowo przedstawi wszystkie kwestie związane z tą tematyką.

Uwagi wstępne

Za źródło wolności i praw publicznych jednostki uznaje się tradycyjnie państwo. Przynależność do tej wspólnoty nazywana obywatelstwem wiąże się z określonymi obowiązkami i prawami, w tym takimi, które zapewniają jednostce uzyskanie środków utrzymania i zaspokajania potrzeb bytowych. W rozwoju historycznym można jednakże zauważyć uniwersalizację praw i wolności obywatelskich¹, które stają się dostępne dla każdego - zostają przekształcane w prawa człowieka. Wyrazem tych tendencji jest nasza konstytucja z 1997 r. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne są w większości prawami przysługującymi każdemu człowiekowi (art. 64-76 Konstytucji RP). W myśl art. 65 ust. 1 Konstytucji każdemu zapewnia się wolność wyboru wykonywania zawodu oraz miejsca pracy (wyjątki określa ustawa). W świetle Konstytucji cudzoziemcy powinni być więc traktowani w zakresie podejmowania i wykonywania pracy na równi z obywatelami polskimi. Zasadę tę potwierdza przepis art. 37 Konstytucji, stanowiąc, że kto znajduje się pod władzą RP, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji. Przepis ten przewiduje jednak możliwość wprowadzenia od tego wyjątków w drodze ustawy. Oznaczałoby to, że ustawowe ograniczenie konstytucyjnych wolności i praw człowieka na podstawie kryterium obywatelstwa jest dopuszczalne i nie musi być uznane za przejaw dyskryminacji².

Prawo cudzoziemców do podejmowania pracy na terytorium RP

Problematykę podejmowania i wykonywania pracy przez cudzoziemców w Polsce reguluje obecnie ustawa z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy³. Kwestii tych dotyczy również w pewnym zakresie ustawa z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach⁴. W obu tych ustawach za cudzoziemca uznaje się osobę, która nie posiada obywatelstwa polskiego (art. 2 ustawy o cudzoziemcach i art. 2 ust. 1 pkt 7 PomocZatrudU).

W PomocZatrudU cudzoziemców podzielono pod względem prawa do podejmowania i wykonywania pracy w Polsce na dwie kategorie. Takich, którzy są traktowani na równi z obywatelami polskimi, i takich, którzy podlegają w tym zakresie prawnym ograniczeniom.

1. Zwolnienie z obowiązku uzyskiwania pozwolenia na pracę

Z art. 87 PomocZatrudU wynika, że bez ograniczeń mogą podejmować pracę w Polsce cudzoziemcy:

1) posiadający zezwolenie na osiedlenie się;

2) którym nadano status uchodźcy w Polsce;

3) posiadający zgodę na pobyt tolerowany;

4) korzystający z ochrony czasowej na terytorium Polski;

5) członkowie rodziny obywatela polskiego:

a) będący obywatelami państwa członkowskiego UE lub państwa, z którym Unia zawarła umowę o swobodzie przepływu osób,

b) niebędący obywatelami państwa, o którym była wyżej mowa, i posiadający zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Polski, udzielone w związku z zawarciem związku małżeńskiego,

6) członkowie rodzin cudzoziemca, o którym mowa w pkt 1-4, posiadający zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony na terytorium Polski, udzielone w związku z zawarciem związku małżeńskiego;

7) zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na podstawie odrębnych przepisów;

8) cudzoziemcy z możliwością zastosowania wobec nich zasady wzajemności z użyciem środków równoważnych lub ograniczeń, o których mowa w Załączniku XII pkt 2 ust. 11 Traktatu o przystąpieniu Polski do UE:

a) obywatele państwa członkowskiego UE,

b) obywatele państw, z którymi UE zawarła umowy o swobodzie przepływu osób,

c) członkowie rodziny cudzoziemca, o którym mowa w pkt a i b, wykonującego pracę lub prowadzącego działalność gospodarczą na terytorium RP,

d) członkowie rodziny cudzoziemca, o którym mowa w pkt a i b, przebywającego na terytorium RP na podstawie przepisów:

- o prawie pobytu obowiązujących państwa członkowskie UE,

- o prawie pobytu pracowników i osób prowadzących działalność na własny rachunek, które zakończyły działalność zawodową, obowiązujących państwa członkowskie UE,

- dotyczących prawa pobytu studentów, obowiązujących państwa członkowskie UE (art. 87 PomocZatrudU).

2. Zasady dotyczące obywateli UE i członków ich rodzin

Przyznanie cudzoziemcom, o którym mowa w art. 87 pkt 8 PomocZatrudU, prawa do wykonywania pracy w Polsce wynika z reguł obowiązujących w tym zakresie w UE. Jednym z filarów jednolitego rynku Unii jest bowiem swobodny przepływ osób. Regulacje [...]