Abstrakt

Jedną z przyczyn uniemożliwiających przyznanie statusu bezrobotnego jest prowadzenie działalności rolniczej. Tej przeszkody w korzystaniu z pomocy państwa w łagodzeniu skutków bezrobocia ustawodawca wprawdzie nie definiuje wprost, ale tworzy domniemanie nakazujące identyfikować działalność (pracę) w gospodarstwie rolnym ze stanem majątkowym zainteresowanego. Jeżeli stan majątkowy w postaci dochodów, jakie przynosi bądź może przynosić gospodarstwo rolne, jest zbyt duży - status bezrobotnego i wszelkie wiążące się z nim uprawnienia nie mogą zostać przez właściwy organ przyznane.

Uwagi wprowadzające

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy¹ bezrobotnym może być tylko taka osoba, która nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej w rozumieniu przepisów ustawy z 23.4.1964 r. - Kodeks cywilny² o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe. Przepis ten pozwala na stworzenie dwóch różnych norm prawnych i każda z nich ustanawia odmiennej natury negatywną przesłankę przysługiwania statusu bezrobotnego. Pierwsza nakazuje organowi zatrudnienia zbadanie, czy osoba ubiegająca się o status bezrobotnego legitymuje się prawem własności, a więc prawem rzeczowym, którego zakres określa art. 140 KC. Druga wiąże taki sam skutek już nie z prawem, ale z władaniem rzeczą, tj. stanem faktycznym, który tylko niekiedy znajduje swe źródło w przysługującym prawie do tej rzeczy.

Własność i współwłasność gospodarstwa rolnego

Badając przesłanki nabycia statusu bezrobotnego, organy zatrudnienia w pierwszej kolejności obowiązane są ustalić, czy strona nie jest właścicielem nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe. Treść prawa własności określa art. 140 KC. Zgodnie z tym unormowaniem w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może z wyłączeniem innych osób korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą. W zasadzie nie ulega wątpliwości, że przysługujące właścicielowi prawo do czerpania pożytków i innych dochodów z nieruchomości rolnej stanowi przeszkodę w nabyciu statusu bezrobotnego. W takim bowiem przypadku źródłem utrzymania zainteresowanego i jego rodziny będzie znacznych rozmiarów (przekraczające 2 ha przeliczeniowe) gospodarstwo rolne. Już sama choćby możliwość czerpania pożytków z nieruchomości rolnej wyklucza właściciela nieruchomości z kategorii bezrobotnych. Dobrowolne wyzbycie się przez właściciela posiadania (np. ustanowienie dzierżawy) nie usuwa przeszkody z art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. d PomocZatrudU. Istotą prawa własności jest bowiem możność korzystania z rzeczy („właściciel może...”). Dobrowolne niepobieranie pożytków z nieruchomości ustawodawca traktuje jako wynik świadomej decyzji ekonomicznej zainteresowanego, który - dopuszczając się takiego zaniechania - liczy zapewne na lepsze ukształtowanie swojej sytuacji materialnej z wykorzystaniem innego, alternatywnego źródła dochodu. Takie wykonywanie prawa własności również prowadzi do wniosku, że zainteresowany nie wymaga pomocy publicznej jako bezrobotny.

Pewne wątpliwości interpretacyjne mogą się jednak pojawić, w przypadku gdy o uznanie za bezrobotnego ubiega się nie właściciel, ale współwłaściciel³. Zgodnie z art. 195 KC własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). W przypadku zatem powstania współwłasności każdy ze współwłaścicieli może wykonywać prawo własności w stosunku do całej rzeczy. Prawa własności nieruchomości nie należy bowiem utożsamiać z jego przedmiotem, tzn. samą nieruchomością. Prawo własności rzeczy, w tym nieruchomości, jest pojęciem abstrakcyjnym. Sposób jego wykonywania określony w art. 140 KC ma tylko charakter przykładowy. Na ten aspekt prawa własności zwracał uwagę J. Ignatowicz, stwierdzając, że w przypadku powstania współwłasności rzecz nie zostaje podzielona i żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje wyłączne prawo do fizycznie określonej części rzeczy. Przeciwnie, każdy ze współwłaścicieli ma jednakowe prawo do całej rzeczy, ograniczone jedynie takim samym prawem innych współwłaścicieli⁴.

Nie ma przy tym znaczenia, czy będzie to współwłasność w częściach ułamkowych, czy też łączna. Pamiętać należy, iż konstrukcję prawną współwłasności w częściach ułamkowych ustawodawca z założenia traktuje jako instytucję nietrwałą, a możliwość wyodrębnienia udziałów wprowadza wyłącznie w celu ułatwienia likwidacji tej formy współwłasności (zbycie udziałów), nie zaś dla ograniczenia władztwa któregokolwiek ze współwłaścicieli. Współwłaściciel wykonuje swoje prawo względem nieruchomości w takim samym zakresie, jak czyni to pojedynczy właściciel. Jego uprawnienia ograniczone są tylko tożsamymi uprawnieniami innych współwłaścicieli. Nie mniej istotne jest to, że również ciężary związane z wykonywaniem prawa własności nieruchomości obciążają wszystkich współwłaścicieli - zarówno [...]