Abstrakt
Na mocy ustawy z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1 od 9.12.2005 r., tj. od dnia jej wejścia w życie, strony obok funkcjonującej już ugody sądowej zyskają możliwość zawarcia ugody przed mediatorem. Rozwiązywanie konfliktów w drodze negocjacji skraca postępowanie, obniża koszty, przyczynia się do zmniejszania obciążenia sądów.
W niniejszym opracowaniu Autorka analizuje, jak się okazuje, coraz powszechniej stosowane zakończenie przez strony sporu, w tym w sprawach z stosunku pracy, w sposób ugodowy zarówno w postępowaniu procesowym, jak i pojednawczym.
Uwagi wstępne
Ugoda jest czynnością procesową dokonaną w formie przewidzianej prawem procesowym, ze skutkiem w postaci wyłączenia dalszego postępowania sądowego co do istoty sporu. Zawarte w drodze ugody porozumienie co do istniejącego stosunku prawnego ma charakter zgodnego oświadczenia woli, a zatem czynności procesowej wywołującej skutki w zakresie prawa materialnego.
Rozwiązywanie konfliktów w drodze negocjacji staje się podstawowym sposobem realizowania sprawiedliwości w XXI wieku. Na świecie coraz większą popularność zdobywa idea sprawiedliwości naprawczej traktowanej jako droga przywrócenia ładu społecznego2. Baza sprawiedliwości naprawczej to filozofia pozytywna, która karanie zastępuje pojednaniem, zemstę na sprawcach pomocą dla ofiar, negatywizm i destrukcję - naprawą i przebaczeniem. Sprawiedliwość państwowa to sprawiedliwość narzucona odgórnie, hierarchiczna, karząca. Sprawiedliwość społeczna to sprawiedliwość negocjowana, naprawcza. Jest to filozofia dająca szanse na wprowadzenie tych wartości, które czynią ludzi wielkimi. Prawdziwa sprawiedliwość opiera się na przeproszeniu, współczuciu, uzdrowieniu, litości, pojednaniu, wybaczeniu, a dopiero tam, gdzie to konieczne, na sankcjach.
Przewodnie idee filozofii pozytywnej sprawiedliwości naprawczej, w tym przede wszystkim sztuka negocjowania, przekładają się na ugodę w sprawach cywilnych. Ugoda ma istotny walor wychowawczy. Nie tylko znacząco przyspiesza rozwiązanie konfliktu, ale daje gwarancję spokoju wewnętrznego i społecznego. Oprócz tych uniwersalnych wartości ugoda skraca postępowanie, obniża koszty, przyczynia się do zmniejszania obciążenia sądów.
Znaczenie mediacji w Unii Europejskiej
Idea ugodowego załatwiania sporów w drodze mediacji znajduje oparcie w rekomendacjach Rady Europy: Nr R (98)1 dotyczącej mediacji w sprawach rodzinnych, przyjętej 21.1.1998 r., Nr R (99)19 dotyczącej mediacji w sprawach karnych, przyjętej 15.9.1999 r., Rec (2001)9 o alternatywnym rozwiązywaniu sporów pomiędzy władzą administracyjną a prywatnymi osobami, przyjętej 5.9.2001 r., R (2002)10 o mediacji w sprawach cywilnych, przyjętej 18.9.2002 r.
Pierwsza Europejska Konferencja Sędziów zorganizowana przez Radę Europy 23-24.11.2003 r. była poświęcona szybkiemu załatwianiu sporów i roli sędziów. Na konferencji podkreślono, że aczkolwiek rolą sędziów jest stosowanie prawa, to przed wydaniem orzeczenia powinni uświadomić strony, że są za siebie odpowiedzialne. Sędziowie mają w postępowaniu negocjacyjnym stanowić dla stron pomoc psychiczną, dodawać im odwagi w dochodzeniu do ugody. Sprawiedliwość nie jest stabilna, ewoluuje, rozwija się, przyjmuje takie formy, które prowadzą do osiągnięcia jak najbardziej zadowalającego dla ludzi rezultatu.
Nie ma lepszej sprawiedliwości niż ta, którą strony uzgodnią same. Prawo staje się techniką zarządzania przeznaczoną do promowania najlepszego rozwoju społecznego i ekonomicznego ludzkości.
Oznacza to przejście od stosowania prawa narzucanego do prawa negocjowanego. Kompromis powinien stanowić alternatywę systemów prawnych współczesnych demokracji. Rola sędziów w związku ze znaczeniem negocjacji ulega radykalnej zmianie, która wpływa na ich status i metody pracy. Władza sędziego powinna opierać się na pełnym rozumieniu ducha prawa.
Mediacja stanowi odbicie nowych koncepcji stosunków społecznych, służy godności człowieka. Dlatego [...]