Abstrakt

Przed nowelizacją Kodeksu pracy w 1996 r. umowa na czas wykonania określonej pracy była stosowana przez pracodawców sporadycznie, jednak obecnie należy liczyć się z częstym zawieraniem tego rodzaju umów. Atrakcyjność polega tutaj na braku ograniczeń prawnych w zawieraniu kolejno po sobie większej liczby takich umów. Przepis art. 25¹ KP nie ma bowiem zastosowania do umów na czas wykonywania określonej pracy.

Tematem niniejszego opracowania jest szczegółowa analiza tego rodzaju umowy terminowej.

Uwagi wprowadzające

Zawieranie terminowych umów o pracę, w tym umowy na wykonanie określonej roboty, dopuszczały już rozporządzenia Prezydenta RP z 1928 r. o umowie o pracę. Ustawodawca przedwojenny nie ustalił jednak maksymalnej granicy okresu trwania umowy na czas określony i na czas wykonania określonej roboty¹. W piśmiennictwie polskim okresu międzywojennego za umowy na czas określony uważano również te zawarte na czas wykonania określonej roboty (pracy). Przyjmowano, że różnica między nimi leży wyłącznie w sposobie oznaczania terminu². Zauważając podobieństwo między umową o dzieło a umową na czas wykonania określonej roboty, starano się ustalić kryterium rozgraniczenia tych umów. Przyjmowano, że rezultat działania pracownika nie stanowi przedmiotu umowy na czas wykonania określonej pracy i decyduje on tylko o ustaniu stosunku pracy, zastępując tym samym datę wygaśnięcia umowy, gdy tej ustalić inaczej nie można³.

Umowa na czas wykonania określonej pracy - ogólna charakterystyka

Obecnie przepis art. 25 KP wyróżnia wśród terminowych umów o pracę umowę na czas wykonania określonej pracy⁴. Może być ona poprzedzona umową na okres próbny. Zawierana jest w celu świadczenia przez pracownika pracy wchodzącej w zakres pewnego oznaczonego i z góry określonego w czasie zadania. W umowie tego typu jej trwanie ustala się do dnia ukończenia pracy, dla której wykonania została zawarta. Cechą charakterystyczną umowy terminowej jest jej ustanie w czasie z góry ustalonym oraz ograniczenie możliwości jej wcześniejszego rozwiązania poprzez oświadczenie woli jednej ze stron. Z reguły umowę taką zawiera się w sytuacjach, kiedy strony stosunku pracy chcą ograniczyć w czasie jego trwanie, jednak w chwili zawierania umowy nie mogą ściśle określić okresu jej obowiązywania⁵. Istotną cechą tej umowy odróżniającą ją od umowy na czas określony jest to, że ustala ona w przybliżeniu, a nie konkretnie okres jej trwania, uzależniając go od wykonania wyraźnie oznaczonej pracy⁶. Obie strony z góry godzą się na to, że umowa może trwać dłużej lub krócej, niż to przewidywały. Ryzyko to jest wprost zawarte w charakterze umowy na czas wykonania określonej pracy. Ustanie tego stosunku pracy uzależnione jest więc od przyszłego zdarzenia w postaci zakończenia określonej pracy. Termin ten musi być jednak pewny, nie zaś uzależniony od pracodawcy. Nie może być to zatem umowa np. na okres, kiedy pracodawca ma zamówienia⁷.

Umowy na czas wykonania określonej pracy mogą być zawierane kolejno po sobie, ponieważ przepis art. 25¹KP nie ma tutaj zastosowania⁸. Jeżeli jednak z okoliczności wynikałoby, że ponawianie tego rodzaju umów zawieranych na stosunkowo krótkie okresy ma na celu w istocie obchodzenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę i narusza w ten sposób prawa i interesy pracownika, należałoby przyjąć, że umowa taka powinna być traktowana jako umowa o pracę zawarta na czas nieokreślony⁹. Umowa ta zawierana jest na okres konieczny do zrealizowania określonego zadania (pracy w znaczeniu wynikowym), np. wybudowania obiektu, wykonania prac remontowych, zbioru plonów w gospodarstwie rolnym, wyrębu drzewa, pracy w czasie trwania kampanii cukrowniczej, pracy palacza w okresie sezonu grzewczego, sporządzenia bilansu finansowego itp. Może być również przydatna dla zorganizowania wystawy czy też imprezy rozrywkowej. Chodzi tu często o roboty sezonowe i dorywcze.

Umowy sezonowe zaliczają się do umów na czas wykonania określonej pracy, jak również do umów o pracę na czas określony. Omawiana umowa zawierana jest przez strony, wówczas gdy ścisłe oznaczenie czasu jej trwania nie jest możliwe. Pozwala to na dostosowanie czasu trwania stosunku pracy do czasu realizacji zadania bez konieczności zmian terminu końcowego, wówczas gdy realizacja zadania ulega wydłużeniu lub skróceniu. Wykonanie pracy jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy i nie ma potrzeby dokonywania jakichkolwiek innych czynności¹⁰. Umowa na czas wykonania określonej pracy jest ostatnio coraz częściej zawierana z pracownikami wysoko wykwalifikowanymi, np. przy restrukturyzacji, prywatyzacji czy też likwidacji podmiotów.

Umowa ta może też być niezwykle przydatna przy zatrudnianiu pracowników tymczasowych. Przepis art. 7 ustawy z 9.7.2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych¹¹stanowi, że agencja pracy tymczasowej zatrudnia pracowników tymczasowych tylko na podstawie umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy. Omawiany rodzaj umowy w pełni realizuje cele zatrudnienia tymczasowego, w ramach którego pracownikom może być powierzone tylko wykonanie zadań o charakterze sezonowym, okresowym lub doraźnym, prac terminowych, a więc pracy o charakterze krótkotrwałym¹².

Wspólnotowa Karta Społeczna Praw Podstawowych Pracowników z 9.12.1989 r. w ust. 1 stanowi, iż w szczególności należy dążyć do polepszenia warunków pracy pracowników pozostających w pracowniczym zatrudnieniu na podstawie umów terminowych, takich jak umowa na czas wykonania określonej pracy, w tym dorywczej i sezonowej¹³. Oznacza to, że pracownicy zatrudnieni w celu świadczenia pracy o charakterze krótkotrwałym powinni mieć zapewnione odpowiednie warunki pracy.

Zawarcie umowy na czas wykonania określonej pracy

Powszechnie przyjmuje się w piśmiennictwie z zakresu prawa pracy, że ważność umowy o pracę zależy od umieszczenia w niej treści istotnych postanowień umowy o pracę, tj. rodzaju pracy oraz faktu wynagradzania pracownika. W literaturze prawa pracy uznaje się rodzaj pracy za element stanowiący zasadniczą treść umowy o pracę¹⁴. Warto również zauważyć, że zgodnie z art. 29 KP umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie, z wyraźnym określeniem jej rodzaju i warunków, a w szczególności powinna zawierać:

1. rodzaj pracy i miejsce jej wykonywania oraz termin rozpoczęcia i wymiar czasu pracy;

2. wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy.

Jednak za podstawę prawną, na której trzeba oprzeć się w wyznaczaniu przedmiotowo istotnych składników umowy o pracę, należy uznać art. 22 KP. Stanowi on, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, a ten do zatrudniania go za wynagrodzeniem. Wszystkie elementy umowy o pracę zawarte w tym artykule stanowią esentialia negotii umowy, na podstawie której dochodzi do nawiązania umownego stosunku pracy.

Natomiast w art. 29 KP wymienione zostały ponownie nie tylko elementy istotne umowy o pracę, bez których określenia nie dojdzie do jej zawarcia, ale również pozostałe składniki, których niezamieszczenie nie powoduje bezskuteczności tej czynności prawnej¹⁵. Dotyczy to wszystkich rodzajów umów o pracę, bez względu na ich rodzaj oraz okres ich trwania. Z uwagi na cel umowy o pracę oraz warunki, w jakich jest zawiązana, często właśnie pozostałe składniki uważane za dodatkowe (accidentalia negotii), tj. składniki podmiotowo istotne dla stron przyszłej umowy o pracę, mają podstawowe znaczenie.

Umowa na czas wykonania określonej pracy jako umowa terminowa dochodzi do skutku, gdy strony:

1. określą rodzaj pracy świadczonej za wynagrodzeniem poprzez precyzyjne wskazanie zadań, dla których zawiera się umowę;

2. wskażą rodzaj umowy¹⁶.

Nie spełnia jednak tego wymogu samo oznaczenie w umowie rodzaju zajęć, nawet jeśli mają one wchodzić w zakres pewnego ograniczonego w czasie przedsięwzięcia (nie wystarcza np. zwrot o zatrudnieniu pracownika jako murarza przy budowie określonej inwestycji, która według planu ma być wykonana w określonym czasie)¹⁷.

Z tego rodzaju umowy korzysta się wówczas, gdy strony nie zamierzają związać się umową na czas nieokreślony, a pracy, dla której umowa zostaje zawarta, nie da się zamknąć w ramach czasowych określonych datą. Określenie zadania pracowniczego wskazanego w umowie powinno być na tyle precyzyjne, aby możliwe było ustalenie, kiedy ostatecznie kończy się wykonywanie danej pracy¹⁸. Zatem klauzula dotycząca czasu trwania i końcowego terminu umowy musi sprowadzać się do opisu pracy (zadania pracowniczego), której ukończenie będzie powodować ustanie umowy o pracę¹⁹. Okres trwania takiej umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy nie jest na ogół dokładnie znany stronom, ponieważ zwykle zależy od czynników od nich niezależnych, np. warunków pogodowych, tempa dostaw surowców czy też czasu trwania innych prac przygotowawczych.

O wyborze tego rodzaju umowy decydują zainteresowane strony (art. 353¹KC w związku z art. 300 KP), kierując się nie tyle przesłanką przedmiotu zobowiązania, ile sposobu jego realizacji²⁰. Oświadczenie woli pracodawcy zobowiązującego się do zawarcia umowy o pracę musi być zatem skierowane do pracownika i zawierać istotne postanowienia tej umowy. W ramach wykładni oświadczenia woli (art. 65 KC w zw. z art. 300 KP) nie wolno uzupełniać o elementy, których ono nie zawierało. Z kolei według reguł określonych w ww. przepisach może być tłumaczone tylko takie oświadczenie woli, które zawiera konieczne materialnoprawne elementy kreujące stosunek pracy. Wykładnia taka może zmierzać jedynie do ustalenia jego właściwej treści, a nie wykorzystywania okoliczności nieodpowiadających tej treści lub wcale nią nieobjętych.

W praktyce może stwarzać problemy sytuacja, gdy pracownik zatrudniony na podstawie omawianej umowy będzie oprócz prac tam określonych wykonywał także inne, nawet w innej miejscowości. Powstaje w związku z tym pytanie, czy doszło do przekształcenia umowy na czas wykonania określonej pracy w umowę na czas nieokreślony. O rodzaju umowy nie decyduje jedynie miejsce wykonywania pracy, lecz [...]