Abstrakt
Ustawa nowelizacyjna z 14.11.2003 r.1 wprowadziła do Kodeksu pracy nową instytucję prawną - mobbing. Jest to odpowiedź na obecne potrzeby społeczno-gospodarcze, ponieważ uważa się, że zagrożenie występowania patologicznych relacji międzyludzkich w zakładzie pracy wzrasta w okresach wysokiego bezrobocia. Oczywiste jest, że w takiej sytuacji pracownik będzie starał się utrzymać swoje stanowisko pracy niemal za wszelką cenę, natomiast wielu pracodawców może w tym czasie stosować strategię zarządzania ludźmi, którą można określić jako „motywowanie przez zastraszanie”.
W niniejszym opracowaniu autorzy dokonują szczegółowej analizy tych nowych rozwiązań kodeksowych.
Art. 943 § 2 KP [Mobbing]Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu pracowników. |
Uwagi wstępne
Problem mobbingu, czyli specyficznej formy przemocy psychicznej w środowisku pracy, definiowanej na potrzeby nauki prawa jako bezprawne, systematyczne i długotrwałe zachowania (działania i zaniechania) osób będących członkami pewnego zespołu ludzkiego, podejmowane bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, skierowane przeciwko innym członkom (innemu członkowi) grupy i godzące w ich dobra prawnie chronione, a mające na celu zmuszenie pokrzywdzonego do opuszczenia danego zespołu2, do niedawna nie był bezpośrednio sankcjonowany powszechnymi przepisami prawa pracy. Dla ochrony osób pokrzywdzonych takimi zachowaniami wykorzystywano więc różne konstrukcje, zarówno natury cywilnoprawnej (m.in. dotyczące ochrony dóbr osobistych art. 23 i 24 KC i art. 111 KP), jak i prawnokarnej (przepisy penalizujące: złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracowników - art. 218 KK, naruszanie czci, godności i nietykalności cielesnej - art. 212, 216 i 217 KK, oraz inne zachowania godzące w życie, zdrowie i wolność człowieka - art. 151, 156, 157, 190, 191 KK)3. Sytuacja ta zmieniła się zasadniczo 1.1.2004 r., bowiem mocą nowelizacji z 14.11.2003 r. do KP wprowadzony został nowy przepis art. 943, który określa obowiązek pracodawcy przeciwdziałania mobbingowi, a co najistotniejsze - na potrzeby jego wykonania - po raz pierwszy określono prawną definicję mobbingu i związane z tym uprawnienia odszkodowawcze pracownika.
Wprowadzenie prawnej regulacji zjawiska mobbingu odpowiada obecnym potrzebom społeczno-gospodarczym, ponieważ uważa się, że zjawisko to nasila się w okresie osłabionej koniunktury gospodarczej i wysokiego bezrobocia4, gdyż jest oczywiste, że pracownik będzie starał się utrzymać swoje stanowisko pracy niemal za każdą cenę. w większości przypadków zamiarem sprawcy jest bowiem doprowadzenie do sytuacji, kiedy sam pracownik, pragnąc uwolnić się od szykan, wypowie umowę o pracę albo zaproponuje jej rozwiązanie na mocy porozumienia stron.
Definicja mobbingu
Aby dotyczące pracownika oddziaływania (w sensie prawnym działania lub zachowania) mogły zostać zakwalifikowane jako bezprawny mobbing w rozumieniu art. 943 KP, konieczne jest łączne spełnienie niżej wymienionych przesłanek. Działania lub zachowania:
1) skierowane są bezpośrednio lub pośrednio przeciwko konkretnemu pracownikowi (w drugim przypadku pracownik odczuwa ich skutki, choć nie są one skierowane bezpośrednio przeciwko niemu),
2) polegają na nękaniu (prześladowaniu, szykanowaniu) lub zastraszaniu (grożeniu),
3) cechuje je uporczywość i długotrwałość (a więc systematyczna powtarzalność),
4) wywołują u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej,
5) powodują lub mają na celu poniżenie albo ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Tak rozbudowana definicja może powodować, że odróżnienie mobbingu od dyskryminacji, naruszenia zasad współżycia społecznego czy wreszcie obowiązku dbania o dobro pracownika będzie problematyczne. Dlatego dla dokonania takich ustaleń w praktyce niezbędnym wydaje się [...]