Abstrakt
Idea wspólnego rynku należy do najstarszych zasad europejskiego prawa pracy. Swobodny przepływ pracowników, towarów, usług i kapitału stanowią jego fundamenty. Jednak jak wynika z postanowień przejściowych Traktatu Akcesyjnego (dalej jako: TA), długo oczekiwany dostęp polskich pracowników do rynków pracy krajów członkowskich został wyraźnie ograniczony.
Autor w swoich rozważaniach skupia się na kwestii możliwości zatrudnienia obywateli polskich w UE po 1.5.2004 r.
Istota swobodnego przepływu osób
Swoboda przemieszczania się pracowników stanowi jeden z fundamentów UE. Zgodnie z art. 2 Traktatu Wspólnoty Europejskiej (dalej jako: TWE) funkcjonowanie rynku wewnętrznego wymaga zniesienia wszystkich barier w swobodnym przepływie osób. Wolność ta obejmuje przepływ pracowników (art. 39–42 TWE) oraz prawo podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby prowadzące działalność na własny rachunek, w wolnych zawodach a także w formie spółek (art. 43–48 TWE). Swoboda przemieszcza się pracowników wewnątrz Wspólnoty zapewnia mobilność siły roboczej oraz przepływ faktora produkcji, jakim jest praca. Ma ona charakter zbliżony do praw i wolności konstytucyjnych oraz gwarantuje jednostce wybór zapewnienia sobie podstawy egzystencji tam, gdzie osoba ta uzyska najlepsze warunki życiowe i ekonomiczne.
Swoboda przepływu pracowników obejmuje 3 elementy:
1) prawo dostępu do rynku pracy państw członkowskich (art. 39 ust. 3 TWE). Pracownikom migrującym przysługuje prawo do:
- ubiegania się o rzeczywiście oferowane miejsca pracy,
- swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium UE,
- przebywania w jednym z państw członkowskich w zamiarze wykonywania tam pracy zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudniania pracowników tego państwa,
- pozostawania na terytorium państwa członkowskiego po ustaniu zatrudnienia, na warunkach ustalonych przez Komisję w rozporządzeniach wykonawczych;
2) zakaz nierównego traktowania pracowników z innych państw członkowskich ze względu na obywatelstwo – odnośnie zatrudnienia, wynagrodzenia oraz innych warunków pracy (art. 39 ust. 2 TWE);
3) zakaz ograniczeń w wykonywaniu pracy przez obywateli z innych państw.
Tak więc w pierwszej kolejności swoboda przepływu pracowników zapewnia pracownikom z państw członkowskich prawo wjazdu do innego państwa i pobytu w nim w celu poszukiwania oraz wykonywania tam pracy. Pracownik z UE nie potrzebuje zezwolenia na pobyt oraz pracę w innym państwie. Ważne jest to, że uprawnienia do wjazdu i pobytu przysługują również jego rodzinie, jeżeli chce on zamieszkać tam na stałe. Pracownik ma następnie prawo do wykonywania pracy w innym państwie na takich samych zasadach i warunkach, jakie przysługują obywatelom tego kraju. Korzysta on z ochrony pracy, przepisów gwarantujących minimalne wynagrodzenie czy urlop oraz wszystkich przywilejów socjalnych i podatkowych tam obowiązujących.
Swoboda przepływu pracowników obejmuje następnie skierowany do państw zakaz stosowania regulacji, które w jakikolwiek sposób mogą ograniczyć albo utrudnić wykonywanie pracy przez pracowników pochodzących z innych krajów. Dotyczy to przede wszystkim przepisów, które obowiązują bezpośrednio obywateli innych państw – np. zakazują zatrudnienia obcokrajowców w jakimś sektorze gospodarki – albo wymagają od obcokrajowców uzyskania specjalnych zezwoleń lub spełnienia dodatkowych wymogów, których nie muszą spełniać obywatele tego kraju. Zabronione są również takie regulacje, które obowiązują wszystkich pracowników w danym kraju – zarówno krajowych, jak i zagranicznych – ale ze względu na specjalne wymogi są szczególnie trudne do spełnienia przez obywateli innych państw i w ten sposób uniemożliwiają im podjęcie pracy (np. wymóg posiadania stałego miejsca zamieszkania w danym kraju). Ciekawe jest również to, że zakazom tym podlegają także indywidualne umowy o pracę – nie mogą one zawierać klauzul, które dyskryminują lub ograniczają wykonywanie pracy przez obcokrajowców.
Swobodny przepływ osób
Swoboda przepływu pracowników gwarantuje przede wszystkim prawo dostępu do rynku pracy danego kraju przez obywateli innych państw członkowskich. Wynika to z art. 39 ust. 3 lit. a i c TWE. Poniżej przedstawione zostaną poszczególne regulacje zawarte w Rozporządzeniu Nr 1612/68 z 15.10.1968 r. (dalej jako: Rozp.), dotyczące prawa dostępu migrujących pracowników do zatrudnienia w ramach Wspólnoty.
1. Prawo dostępu do rynku pracy
Pracownikom migrującym należy zagwarantować wolny od dyskryminacji dostęp do zatrudnienia. Wynika to z art. 39 ust. 3 lit. c TWE, zgodnie z którym pracownikom przysługuje prawo przebywania w jednym z państw członkowskich w celu wykonywania tam pracy, zgodnie z przepisami ustawowymi, wykonawczymi i administracyjnymi dotyczącymi zatrudniania pracowników tego państwa. Zasadę tę następnie sprecyzowano w art. 1–6 Rozp., przy czym wiele z tych przepisów zawiera sformułowania wyrażające zakaz dyskryminacji przy dostępie do zatrudnienia. Treść i skutki tych regulacji są następujące: [...]