Abstrakt

Ocena szczególnej ochrony działaczy związkowych budzi duże kontrowersje. Problematyka ta została uregulowana w niedawno znowelizowanym art. 32 ustawy z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (dalej jako: ZwZawU)¹. Zgodnie z nim pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, a także nie może zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść tego pracownika. Tak daleko posunięta ochrona z jednej strony zabezpiecza związkowców przed szykanami pracodawców, ale z drugiej budzi obawę przed ich bezkarnością, gdyż bywa, że sposobem na uniknięcie zwolnienia jest założenie organizacji związkowej.

W niniejszym opracowaniu autor przedstawił dokładną analizę tego przepisu, opierając ją również na orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Uwagi wstępne

Art. 32 ZwZawU wprowadza nowe mechanizmy gwarancji zatrudnienia działaczy związkowych. Stanowi on w płaszczyźnie ustawodawstwa krajowego realizację dyrektywy sformułowanej w art. 1 konwencji MOP Nr 135², zgodnie z którym działacze związkowi powinni korzystać ze skutecznej ochrony przeciwko wszelkim aktom krzywdzącym, włącznie ze zwolnieniem, podjętym ze względu na ich przynależność związkową lub uczestnictwo w działalności związkowej, pod warunkiem że działają zgodnie z prawem, układami zbiorowymi bądź innymi porozumieniami. Swoje rozważania na ten temat rozpocznę od aspektów podmiotowych, tj. tego, kto konkretnie podlega ochronie³.

Aspekt podmiotowy

Na podstawie art. 32 ZwZawU gwarancjami ochrony trwałości stosunku pracy objęci zostali działacze związkowi mający status pracownika (por. ust. 1, 3, 4, 6, 7, 9, 10 pkt 2). W tym kontekście powstaje problem, czy ochrona z tego przepisu dotyczy związkowców zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy. Wydaje się, iż na tak postawione pytanie należy udzielić twierdzącej odpowiedzi ze względu na postanowienia art. 2 ust. 7 ZwZawU. Przepis ten statuuje dyrektywę, że przepisy komentowanej ustawy stosuje się odpowiednio również do innych osób określonych w ust. 1–6 art. 2 ZwZawU. W tym duchu wypowiedział się też SN w uchwale z 4.2.1993 r., III AZP 38/92⁴, stwierdzając, iż art. 32 ZwZawU ma odpowiednie zastosowanie do policjanta będącego członkiem zarządu NSZZ Policjantów.

1. Krąg osób objętych szczególną ochroną

Na podstawie art. 32 ZwZawU gwarancjami trwałości stosunku pracy zostali objęci:

– imiennie wskazani członkowie zarządu zakładowej organizacji związkowej (ust. 1),

– imiennie wskazani inni pracownicy będący członkami zakładowej organizacji związkowej upoważnieni do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy (ust. 1),

– imiennie wskazani członkowie komitetu założycielskiego (ust. 7),

– pracownicy pełniący z wyboru funkcje związkowe poza zakładową organizacją związkową, korzystający u pracodawcy z urlopu bezpłatnego lub ze zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy (ust. 9).

Powyższe wyliczenie ma charakter enumeratywny. Oznacza to w praktyce, że gwarancje zatrudnienia przewidziane w art. 32 ZwZawU nie odnoszą się do żadnych innych działaczy związkowych.

Jeżeli chodzi o członków zarządu zakładowej organizacji związkowej, to ochrona trwałości stosunku pracy przysługuje im niezależnie od tego, jaką funkcję pełnią w zarządzie. W świetle judykatury SN⁵ przysługuje ona nawet wówczas, gdy wybór do zarządu nastąpił z pogwałceniem statutu. W praktyce konieczną przesłanką jest więc powierzenie mandatu.

Na mocy art. 32 ust. 1 pkt 1 ZwZawU gwarancje trwałości stosunku pracy posiadają też działacze związkowi niepiastujący funkcji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej, pod warunkiem że są upoważnieni do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy. Upoważnienie to powinno mieć statutową podstawę, a zatem musi być udzielone przez uprawniony podmiot. W praktyce może to być każdy pracownik, w tym również pełniący funkcję w strukturach wewnątrzzakładowych niższego szczebla niż zakładowe (np. wydziałowych) albo innych organach związku (np. komisji rewizyjnej). De lege lata działacze zasiadający w tej komisji nie mają automatycznej ochrony, jak to miało miejsce w poprzednim stanie prawnym.

W świetle postanowień ust. 7 art. 32 ZwZawU gwarancje trwałości zatrudnienia odnoszą się również do członków komitetu założycielskiego zakładowej organizacji związkowej. Są oni jednak objęci ochroną stosunku pracy tylko wówczas, gdy podjęli działania w celu wywiązania się z obowiązku doprowadzenia do rejestracji organizacji. Pogląd ten znajduje potwierdzenie także w judykaturze SN, który stwierdził w wyroku z 13.2.1997 r., I PKN 4/97⁶, iż członek komitetu założycielskiego traci ochronę przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem bez wypowiedzenia, jeśli w terminie 30 dni od utworzenia związku nie złożono wniosku o rejestrację, a także wtedy, gdy wskutek nieuzupełnienia braków formalnych został on przez sąd rejestrowy zwrócony. W tym kontekście właściwa wydaje się konstatacja, że decydujące znaczenie z punktu widzenia mechanizmów ochronnych ma rzeczywista wola utworzenia organizacji. Art. 32 ust. 7 ZwZawU ogranicza liczbę chronionych członków komitetu założycielskiego zakładowej organizacji związkowej do 3 imiennie wskazanych uchwałą komitetu. W sytuacji gdy wymieniono więcej osób, gwarancje trwałości zatrudnienia odnoszą się tylko do pierwszych 3 związkowców. Oznacza to, że z pozostałymi pracodawca może rozwiązać stosunek pracy.

Analizując status imiennie wskazanych 3 członków komitetu założycielskiego, trzeba podkreślić, że ustawowa ochrona stosunku pracy funkcjonuje niezależnie od [...]