Abstrakt
Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej, czyli 1.5.2004 r. wchodzi w życie ustawa o europejskich radach zakładowych1 (dalej jako: EuRadZa). W artykule omówiono zasady tworzenia i funkcjonowania tych ponadnarodowych reprezentacji pracowniczych. Celem ustawy jest realizacja prawa pracowników do informacji i konsultacji, a jej uchwalenie stanowi nie tylko wykonanie zobowiązania transpozycji dyrektywy do polskiego ustawodawstwa, ale przede wszystkim stwarza dla polskich przedstawicieli pracowników podstawy prawne do uczestnictwa w ponadnarodowym dialogu społecznym.
Uwagi wprowadzające
Współczesną gospodarkę światową cechuje globalizacja, z którą nieodłącznie związane jest działanie korporacji międzynarodowych. Decyzje dotyczące podjęcia inwestycji lub rezygnacji z prowadzenia działalności na terytorium określonego państwa mają często istotny wpływ na funkcjonowanie branży (sektora) gospodarki narodowej, a w następstwie na sytuację na krajowym rynku pracy. Społecznym konsekwencjom globalizacji nie są w stanie skutecznie przeciwdziałać struktury krajowe (rządy, partnerzy społeczni). Dlatego też działanie korporacji ponadnarodowych jest od wielu lat przedmiotem troski organizacji międzynarodowych (MOP, OECD), które wypracowują różne instrumenty dla łagodzenia skutków działania międzynarodowych koncernów. Unia Europejska przyjęła koncepcję utworzenia ponadnarodowej reprezentacji pracowniczej wyposażonej w prawo uzyskiwania informacji i konsultowania najważniejszych decyzji podejmowanych w przedsiębiorstwach ponadnarodowych.
Cele ustawy
EuRadZa z 5.4.2002 r. stanowi wykonanie zobowiązania dostosowania polskiego ustawodawstwa do prawa wspólnotowego, a mianowicie do Dyrektywy 94/45 EC z 22.9.1994 r.2 (dalej jako: dyrektywa) w sprawie ustanowienia europejskich rad zakładowych lub trybu informowania i zasięgania opinii pracowników w przedsiębiorstwach lub grupach przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym.
Uchwalenie EuRadZa stanowi nie tylko wykonanie zobowiązania transpozycji dyrektywy do polskiego ustawodawstwa, ale przede wszystkim stwarza dla polskich przedstawicieli pracowników podstawy prawne do uczestnictwa w ponadnarodowym (europejskim) dialogu społecznym.
Celem ustawy jest realizacja prawa pracowników do informacji i konsultacji. Prawo to potwierdza szereg innych ustaw (np. ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników3). EuRadZa nie narusza uprawnień przedstawicieli pracowników przewidzianych w przepisach tych ustaw.
Zakres stosowania ustawy
Zakres stosowania EuRadZa określa art. 1 ust. 2–3. Objęte nim zostały przedsiębiorstwa i grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym:
– których zarząd centralny ma siedzibę w Polsce,
– których zarząd centralny nie ma siedziby w żadnym z państw członkowskich, jeżeli zarząd centralny wyznaczył swojego przedstawiciela z siedzibą w Polsce,
– których zarząd centralny nie ma siedziby w państwie członkowskim i nie wyznaczył przedstawiciela w państwie członkowskim, jeżeli w Polsce znajduje się zakład pracy wchodzący w skład przedsiębiorstwa o zasięgu wspólnotowym lub przedsiębiorstwo wchodzące w skład grupy przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym, w których zatrudnia się największą liczbę pracowników zatrudnionych w państwach członkowskich w danym przedsiębiorstwie lub grupie przedsiębiorstw.
Oznacza to, że ustawa nie ma zastosowania do tych przedsiębiorstw lub grup przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym, których zarząd centralny lub wyznaczony przedstawiciel nie mają siedziby w Polsce, a także zakład lub przedsiębiorstwo, w którym zatrudniona jest największa liczba pracowników spośród pracowników zatrudnionych w państwach członkowskich przez przedsiębiorstwo lub grupę przedsiębiorstw o zasięgu wspólnotowym nie jest zlokalizowane w Polsce. W tych wypadkach europejska rada zakładowa lub inny sposób informowania i konsultowania pracowników zostaną ustanowione na podstawie prawa odpowiedniego państwa członkowskiego.
Pojęcie przedsiębiorcy
Art. 2 EuRadZa zawiera definicje ustawowe. Pojęcie przedsiębiorcy, w znaczeniu podmiotowym, zostało przyjęte ze względu na terminologię stosowaną w ustawie z 19.11.1999 r. o działalności gospodarczej4, przy czym pojęcie działalności gospodarczej przyjęte na użytek omawianej ustawy jest szersze, gdyż obejmuje wszystkie rodzaje działalności gospodarczej, w tym również działalność wyłączoną z pojęcia działalności gospodarczej w ustawie o działalności gospodarczej. Jest to zgodne z postanowieniami dyrektywy, która dopuszcza wyłączenie jej stosowania jedynie do personelu pływającego marynarki handlowej (art. 1 ust. 5 EuRadZa). Takiego wyłączenia nie przyjęto jednak w polskiej ustawie. Pojęcie przedsiębiorcy zostało ponadto użyte w ustawie dla określenia relacji między przedsiębiorcami, polegającej na wywieraniu dominującego wpływu przez jednego na funkcjonowanie innego (art. 4 EuRadZa). Użycie w tym wypadku pojęcia przedsiębiorcy pozwala na uproszczenie określenia tych zależności, skoro przedsiębiorca może mieć kilka przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstw, w których skład wchodzi kilka zakładów pracy.
Definicja przedsiębiorstwa – elementy składowe
Pojęcie przedsiębiorstwa występuje w ustawie w znaczeniu [...]