Abstrakt

Dnia 1.5.2004 r. Polska stanie się członkiem Unii Europejskiej i mimo iż fakt ten nie spowoduje konieczności wprowadzenia nowego, ujednoliconego systemu ubezpieczeń społecznych dla wszystkich państw członkowskich, nie oznacza to jednak, że dziedzina ta jest całkowicie wolna od regulacji prawa wspólnotowego. Należy pamiętać, że obywatele państw członkowskich mają zapewnioną możliwość swobodnego przemieszczania się pomiędzy tymi państwami i podejmowania w nich pracy. W związku z tym pojawia się konieczność takiego skoordynowania poszczególnych krajowych systemów zabezpieczenia społecznego, aby osoby migrujące nie znalazły się ani w gorszej, ani w lepszej sytuacji od osób, które całe życie przepracowały w jednym państwie. W pierwszej części niniejszego opracowania autorka omówi problematykę przynależności do systemu ubezpieczeń społecznych.

Uwagi wprowadzające

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej nie pociągnie za sobą konieczności wprowadzenia nowego, jednolitego dla wszystkich państw członkowskich systemu ubezpieczeń społecznych. Taki system po prostu nie istnieje. Każde państwo członkowskie stosuje w dziedzinie zabezpieczenia społecznego swoje własne, ukształtowane przez lata i uwarunkowane historycznie systemy. Te systemy nie podlegają harmonizacji. W konsekwencji każde państwo członkowskie swobodnie decyduje o tym:

• kto podlega ubezpieczeniom społecznym w systemie krajowym,
• jaka jest wysokość składek na te ubezpieczenia,
• jakie świadczenia przysługują z systemu ubezpieczeń społecznych,
• jakie warunki należy spełnić, aby te świadczenia otrzymać.

Tak więc po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej nie pojawią się nowe zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, obliczania wysokości składek na ubezpieczenia społeczne, nowe rodzaje świadczeń i nowe warunki nabycia prawa do tych świadczeń. Członkostwo w Unii nie wiąże się – wbrew rozpowszechnianym opiniom – z koniecznością zmiany wieku uprawniającego do emerytury, wysokości emerytur i rent, wprowadzeniem jakichś nowych, dotychczas niefunkcjonujących w polskim systemie świadczeń, czy też z likwidacją świadczenia istniejącego od lat.

Nie oznacza to jednak, że dziedzina zabezpieczenia społecznego jest całkowicie wolna od regulacji prawa wspólnotowego. Należy bowiem pamiętać, że obywatele państw członkowskich mają zapewnioną możliwość swobodnego przemieszczania się pomiędzy poszczególnymi państwami i podejmowania w tych państwach pracy. Pojawia się zatem konieczność takiego skoordynowania poszczególnych krajowych systemów zabezpieczenia społecznego, aby osoby migrujące, które często podlegają w swoim życiu zawodowym więcej niż jednemu krajowemu systemowi ubezpieczeń społecznych, nie znalazły się ani w gorszej, ani w lepszej sytuacji od osób, które całe życie przepracowały w jednym państwie. Brak przepisów koordynujących mógłby doprowadzić nawet do utraty prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego: np. pracownik przepracował 18 lat w państwie A, w którym w celu uzyskania prawa do emerytury należy udokumentować 20-letni okres opłacania składek. Następnie przepracował 10 lat w państwie B, którego krajowy system ubezpieczeń społecznych wymaga przepracowania 25 lat do nabycia uprawnień emerytalnych. Brak unormowań koordynujących zastosowanie przepisów prawa krajowego państw A i B spowodowałby, że ten pracownik, pomimo 28 lat pracy i opłacania składek, nie uzyskałby prawa do emerytury w żadnym państwie. Tymczasem, gdyby ten sam staż został przebyty wyłącznie w państwie A lub wyłącznie w państwie B, nie byłoby żadnych problemów z uzyskaniem takiego świadczenia.

Zasady ubezpieczania po akcesji Polski do Unii Europejskiej

Rolą przepisów prawa wspólnotowego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego jest zabezpieczenie praw osób przemieszczających się (migrujących) do podlegania ubezpieczeniom i uzyskania świadczeń z krajowych systemów ubezpieczeń społecznych.

Omawianą materię regulują:

• Rozporządzenie Rady Nr 1408/71 z 14.6.1971 r.¹ dotyczące stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników, osób pracujących na własny rachunek oraz do członków ich rodzin, przemieszczających się w granicach Wspólnoty,
• Rozporządzenie Rady Nr 574/72 z 21.3.1972 r.² ustalające sposób stosowania Rozporządzenia nr 1408/71 (rozporządzenie wykonawcze).

Przepisy wymienionych rozporządzeń będą miały moc powszechnie obowiązującą i zastosowanie bezpośrednie od pierwszego dnia członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Mają one pierwszeństwo przed normami prawa krajowego, stąd znajomość ich postanowień jest konieczna zarówno dla pracodawców (płatników składek), jak i dla samych ubezpieczonych. Będą one również stosowane i przestrzegane przez polskie instytucje ubezpieczeniowe, tj. ZUS, KRUS oraz przez polskie sądy orzekające w sprawach z dziedziny zabezpieczenia społecznego. Osobie zainteresowanej przysługuje prawo powołania się na mające zastosowanie w konkretnej sprawie przepisy wspólnotowe przed każdym urzędem i ądem.

Istotną rolę przy prawidłowym stosowaniu tych przepisów odgrywają [...]