Abstrakt

W poprzednim numerze zostały przedstawione ogólne zasady programów ouplacementowych, wynikających zarówno z przepisów prawnych, jak i praktyki istniejącej na rynku. W niniejszym artykule Autor skupi swoją uwagę na szczególnej formie tych programów, jaką są programy dobrowolnych odejść. Mają one miejsce w sytuacji, gdy firmy chcą zmniejszyć zatrudnienie w okresie obowiązywania pakietów socjalnych zwanych też pakietami gwarancji pracowniczych.

Uwagi ogólne

Pakiety socjalne pojawiły się w Polsce na początku lat 90. i były zawierane przez wchodzących do naszego kraju inwestorów ze związkami zawodowymi reprezentującymi pracowników przejmowanych zakładów. Ich celem było zachowanie przez inwestora „spokoju społecznego” i uzyskanie akceptacji przez załogę dla nowego właściciela-pracodawcy, podczas gdy pracownicy otrzymywali gwarancje zatrudnienia oraz możliwość wynegocjowania korzystnych warunków wynagrodzeń.

Pakiet socjalny jako źródło uprawnień pracowniczych

 Pakiety socjalne nie miały w początkowym okresie żadnej podstawy prawnej, w związku z czym pojawiło się fundamentalne pytanie, czy zawarte w nich postanowienia mogą stanowić dla pracowników podstawę do roszczeń. Na ten temat zdanie SN nie było jednoznaczne. Zdarzały się wyroki, które w sposób bezwzględny akceptowały moc prawną takich porozumień. I tak zgodnie z wyrokiem SN z 17.11.1999 r., I PKN 364/99¹, pakt socjalny zawarty przez zagraniczną i polską osobę prawną ze związkami zawodowymi działającymi w tej ostatniej, wprowadzający dodatkową ochronę trwałości stosunku pracy, który stanowi, że w razie powołania wspólnej joint venture układ zbiorowy pracy obowiązujący u polskiego pracodawcy staje się integralną częścią takiego paktu socjalnego, stanowi źródło prawa pracy w rozumieniu art. 9 KP. Jednak w innym orzeczeniu z 30.5.2001 r., I PKN 435/2000², czytamy: „Porozumienie wprowadzające »Pakiet zabezpieczenia spraw socjalno-bytowych, pracowniczych i związkowych« zawarty pomiędzy organizacjami związków zawodowych pracowników spółki akcyjnej Skarbu Państwa a konsorcjum nabywców akcji tej spółki, określający na rzecz pracowników świadczenia nieprzewidziane w układzie zbiorowym pracy i niestanowiące jego integralnej części, nie jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 KP. Podobnie w wyroku SN z 23.2.1999 r., I PKN 588/98³, wskazuje się, że porozumienie w sprawie gwarancji socjalnych zawarte między związkiem zawodowym a przyszłym nabywcą akcji w spółce akcyjnej będącej pracodawcą nie jest porozumieniem zbiorowym w rozumieniu art. 9 § 1 KP.

Pośrednią formułą było uznanie tego aktu jako źródła prawa pod warunkiem dołączenia go do porozumienia zawieranego w trakcie zwolnień grupowych. I tak zgodnie z wyrokiem SN z 12.12.2001 r., I PKN 729/00⁴, pakt socjalny zawarty między inwestorem strategicznym i związkami zawodowymi, stanowiący akt wewnątrzzakładowy spółki z mocy uchwały walnego zgromadzenia jej akcjonariuszy, poprzez włączenie go do porozumienia zawartego na podstawie art. 4 ustawy z 28.12.1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw⁵zyskuje charakter źródła prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 KP.

Pogląd taki potwierdza również ostatnio wydany wyrok SN z 12.8.2004 r., III PK 38/04⁶, zgodnie z którym przy wykładni przepisów należy uwzględnić wykładnię porozumień zbiorowych dokonywaną przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości oraz reguły przewidziane w dyrektywach wspólnotowych, to zaś prowadzi do [...]