Abstrakt
Niniejsze opracowanie poświęcone jest omówieniu zagadnień związanych z umową o pracę z osobą tworzącą programy komputerowe spełniające cechy utworu w świetle ustawy z 4.2.1993 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych1. Jego celem jest pomoc we wzajemnym ukształtowaniu praw i obowiązków stron takiego stosunku pracy. Nie aspiruje ono do wyczerpania tematu, ale zwraca uwagę na kwestie, które nie mogą być przez strony pominięte.
Zatrudnienie programisty w ramach stosunku pracy i swoiste cechy tego stosunku - wprowadzenie
Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca do zatrudnienia go za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 KP). Dla programisty oznacza to, że:
- jego zatrudnienie będzie miało charakter pracowniczy, a zatem podporządkowany pracodawcy w zakresie rodzaju, miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy,
- na pracodawcy będzie ciążył obowiązek stworzenia warunków, porządku i organizacji pracy w taki sposób, aby umożliwić mu wykonywanie umowy,
- rezultaty jego pracy oraz prawa majątkowe do nich będą należeć do pracodawcy,
- nie będzie on ponosił ryzyka osobowego i socjalnego związanego z swoimi kwalifikacjami i umiejętnościami, a także gospodarczego i technicznego wynikającego z działalności pracodawcy, który będzie zobowiązany do świadczenia na rzecz programisty wynagrodzenia bez względu na rezultat czy wynik jego pracy lub pracy przedsiębiorstwa pracodawcy jako całości.
Stosunek pracy programisty charakteryzuje się pewnymi swoistymi cechami odróżniającymi go od pracy innych pracowników. Jest to związane z charakterem oraz rezultatami jego pracy.
Praca programisty ma charakter intelektualny. Tkwią w niej pierwiastki twórczości, indywidualności, samodzielności. Zazwyczaj pracodawca nie zna się na przedmiocie pracy programisty, dlatego może ją kontrolować jedynie poprzez sprawdzanie warunków i wyników. Należy zatem odpowiedzieć na pytanie, jak z prawnego punktu widzenia pogodzić ww. cechy z podporządkowaniem jako konstytutywnym elementem stosunku pracy. Na wstępie trzeba stwierdzić, że podporządkowanie - choć charakterystyczne dla stosunku pracy - może przybierać różne, mniej lub bardziej intensywne, formy. Jest ono zatem określane i dostosowywane przez pracodawcę w zależności od jego potrzeb, celów, które zamierza osiągnąć, okoliczności i uwarunkowań związanych z wykonywaniem pracy. Wybór formy determinowany jest też charakterem i rodzajem wykonywanej pracy. Ze względu na swoją złożoność prace intelektualne są mniej podatne na bezpośrednie sterowanie przez wydawanie wiążących pracownika poleceń. To powoduje, iż realizacja podporządkowania programisty przebiega w formach mniej intensywnego ustalania i kontroli jego pracy, co pozostawia mu dość znaczny margines swobody, zwłaszcza w zakresie sposobów i metod wykonywania pracy. Zwykle pracodawca jedynie określa zadanie (jego założenia, koncepcję, opis spodziewanego wyniku), termin (ew. harmonogram prac) i środki niezbędne do jego wykonania (pieniężne i niepieniężne), spodziewaną formę prezentacji (ustalenia) wyników, a ponadto struktury i formy jego zorganizowania i zarządzania. Jeżeli chodzi natomiast o precyzowanie sposobu, a ściślej metod lub technik wykonywania zadania, to w ramach pracy intelektualnej pracodawca posługuje się tutaj pewnymi specyficznymi zasadami o naturze głównie aksjologicznej oraz regułami określającymi charakter, rodzaj oraz zakres wymaganej staranności i poziomu pracy twórczej. Innymi słowy, pracodawca bardziej inicjuje, organizuje, finansuje i zarządza pracą intelektualną, niż nią bezpośrednio steruje przez wydawanie wiążących poleceń2.
Pracę programisty charakteryzuje ponadto zespołowość - czyli potrzeba włączenia do pracy nad programem wielu osób w celu osiągnięcia rezultatu - interdyscyplinarność - przejawiająca się w konieczności posługiwania się wiedzą z różnych dziedzin dla połączenia ich w jednorodną i funkcjonalną całość - oraz szczególne formy wyrażania rezultatu pracy (w tym zakresie należy rozróżnić niechronioną samą ideę, koncepcję lub pomysł rozwiązania od samego chronionego rozwiązania i form jego wyrażenia, a także tylko pomoc w tworzeniu rozwiązania).
Program komputerowy jako przedmiot prawa autorskiego
Nie trzeba chyba przekonywać, jakie znaczenie ma informatyka, a w szczególności jej dział zajmujący się tworzeniem oprogramowania komputerowego, dla funkcjonowania i rozwoju współczesnego przedsiębiorstwa. Jest to istotne zarówno dla wzbogacania jego zasobów niematerialnych (dobra informatyczne), jak i materialnych (wykorzystanie dóbr informatycznych), a tym samym dla zwiększania jego nowoczesności, innowacyjności, efektywności oraz konkurencyjności. Jednym z podstawowych celów i przejawów pracy programisty jest bowiem tworzenie programów komputerowych, czyli szczególnego rodzaju dóbr niematerialnych powstałych jako rezultat jego pracy intelektualnej, często również o charakterze twórczym.
Jeżeli chodzi o prawne znaczenie swoistych cech stosunku pracy programisty, to można ogólnie stwierdzić, iż: [...]