Abstrakt
Zasady zwolnień grupowych uległy ostatnio istotnym zmianom. Dnia 1.1.2004 r. wchodzi w życie ustawa z 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dalej jako ZwolGrupU03)1. Ustawa ta uwzględnia wymogi prawa europejskiego i znacząco zmienia dotychczasową procedurę zwolnień. I tak np. wprowadza obowiązek konsultacji zwolnień w przypadku firm, w których nie ma związków zawodowych.
Tematem niniejszego opracowania jest porównanie dotychczasowych i nowych regulacji oraz ich praktycznych konsekwencencji, a także ich odniesienie do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej.
Uwagi wstępne
Zasady zwolnień grupowych pracowników ulegały w ostatnim okresie dosyć gruntownym zmianom. Przyświecały im trzy cele:
• wprowadzenie progu zatrudniania 20 pracowników – po jego przekroczeniu pracodawcy muszą obowiązkowo podlegać reżimowi ustawy z 28.12.1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy1 (dalej jako: ZwolGrupU),
• obniżenie kosztów działalności pracodawców – poprzez uzależnienie wysokości odpraw pieniężnych od stażu zakładowego zwalnianych pracowników,
• zbliżenie polskiego ustawodawstwa do wymogów wynikających z prawa europejskiego.
Dwa pierwsze cele zostały zrealizowane na mocy nowelizacji ww. ustawy dokonanej ustawą z 26.07.2002 r.2 i weszły w życie 1.7.2003 r. Trzeci zaś, aczkolwiek zapoczątkowany w tej nowelizacji, nie został ostatecznie doprowadzony do końca. Dlatego też, mając na uwadze konieczność wprowadzenia istotnych i gruntownych zmian w przepisach, ustawodawca podjął decyzję o przyjęciu zupełnie nowej – europejskiej – ustawy regulującej jakby od nowa problematykę zwolnień grupowych. Stało się to na mocy ZwolGrupU03. Ustawa ta jeszcze przed wejściem w życie została znowelizowana ustawą z 14.11.2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw4. Równocześnie planuje się kolejną zmianę tej ustawy, o czym świadczy datowany na dzień 25.9.2003 r. rządowy projekt ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Definicja pojęcia zwolnienie grupowe
Od roku 1989 można mówić o istnieniu trzech definicji pojęcia zwolnienie grupowe. I tak w pierwotnej wersji ZwolGrupU mówiło się o zmniejszeniu zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi lub technologicznymi, w tym także, gdy zmiany te następują w celu poprawy warunków pracy lub warunków środowiska naturalnego (dotyczyło to również przypadków ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy). Jeżeli chodzi o ujęcie ilościowe, to w tamtym czasie zwolnienie grupowe musiało powodować konieczność jednorazowego (lub w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące) rozwiązania stosunków pracy z grupą pracowników obejmującą co najmniej 10% załogi w zakładach zatrudniających do 1000 pracowników lub co najmniej 100 pracowników w zakładach zatrudniających powyżej 1000 pracowników.
Jak więc widać, definicją tą byli objęci wszyscy pracodawcy bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników, co powodowało poważne perturbacje praktyczne5. Naciski pracodawców doprowadziły do zmiany tej definicji, która, wprowadzona na mocy wskazanej wyżej ustawy z 26.7.2002 r., zaczęła obowiązywać od 1.7.2003 r.6. Zgodnie z nowym brzmieniem: zwolnienia grupowe mają miejsce w zakładach pracy zatrudniających co najmniej 20 pracowników, w których następuje zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi, w tym także, gdy zmiany te następują w celu poprawy warunków pracy lub warunków środowiska naturalnego, jeżeli powodują one konieczność jednorazowego lub w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące rozwiązania stosunków pracy z grupą pracowników obejmującą co najmniej:
1) 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
2) 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia przynajmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
3) 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia 300 lub więcej pracowników.
ZwolGrupU03 odchodzi od występującej w powyższych definicjach kazuistyki przyczyn, od których zaistnienia można mówić o zwolnieniach grupowych, jak również skraca bardzo okres, w którego ramach liczone są zwolnienia. I tak obecnie definicja, pozostawiając na niezmienionym poziomie liczby zwalnianych pracowników, wskazuje, że [...]