Abstrakt
Z powyższego wynika, że nabycie wierzytelności trudnej po cenie niższej od jej wartości nominalnej nie pozwala na uznanie świadczenia na rzecz zbywcy za usługę w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 8 ust. 1 VATU (odpłatną), gdyż w takiej sytuacji nie powstaje po stronie usługodawcy zobowiązanie do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie. (…) W niniejszej sprawie nabycie wierzytelności nie może być zatem uznane za świadczenie usług w rozumieniu VATU, natomiast różnica między wartością rynkową nabytej wierzytelności niewymagalnej a wartością nominalną nie będzie stanowić dla skarżącej wynagrodzenia z tytułu świadczenia usług. Należy też wskazać, że windykacja przez wnioskodawcę wierzytelności we własnym imieniu i na własny rachunek jest przejawem wykonywania prawa własności w stosunku do wierzytelności powstałej z innego tytułu.
Wyrok WSA w Poznaniu z 9.6.2022 r., I SA/Po 866/21
Z uzasadnienia: (…) W dniu (...).9.2021 r. Przedsiębiorstwo Wielobranżowe spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w M. wniosło skargę na interpretację indywidualną Dyrektora KIS z 19.8.2021 r., (...) wydaną w przedmiocie podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania czynności nabycia wierzytelności od podmiotu zagranicznego. Przedstawiając zdarzenie przyszłe, skarżąca wskazała, że jest polskim rezydentem podatkowym i prowadzi działalność w obszarze roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych, jest zarejestrowana jako podatnik VAT czynny, nie prowadzi działalności w obszarze windykacji długów. Spółka nabędzie od podmiotu zagranicznego wierzytelności wobec polskiej spółki kapitałowej (dłużnika) z tytułu udzielonych pożyczek i z tego tytułu będzie miała roszczenie o zapłatę wierzytelności pieniężnych do tego dłużnika. Wnioskodawca nabędzie od spółki zagranicznej wierzytelności za określoną kwotę (cenę) na podstawie umowy sprzedaży wierzytelności (odpłatna cesja). Wydatki wnioskodawcy na nabycie wierzytelności (cena zapłacona za wierzytelności) będą niższe od wartości rynkowej i nominalnej nabytych wierzytelności, więc pojawi się nadwyżka pomiędzy wartością rynkową oraz nominalną wierzytelności a wydatkami na ich nabycie. Po nabyciu wierzytelności wnioskodawca będzie w pełni korzystać uprawnień właścicielskich z nią związanych. Podmiot zagraniczny jest podatnikiem w rozumieniu art. 28a ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2021 r. poz. 685 ze zm.; dalej: VATU), posiada siedzibę działalności gospodarczej lub stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej w (...) (kraju członkowskim Unii Europejskiej), nie posiada siedziby działalności gospodarczej lub stałego miejsce prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium Polski. Podmiot zagraniczny nie będzie wypłacać skarżącej jakiekolwiek wynagrodzenia (opłaty, marże itp.) za nabycia przez nią wierzytelności. Wierzytelności w dacie ich nabycia nie będą wymagalne. Umowa nabycia wierzytelności przez spółkę nie będzie zawierała zastrzeżenia o zwrotnym przeniesieniu wierzytelności na podmiot zagraniczny. Różnica między wartością nominalną wierzytelności, którą nabędzie spółka, a ceną jej sprzedaży będzie odzwierciedlała rzeczywistą ekonomiczną wartość wierzytelności w chwili jej sprzedaży. W stosunku do nabywanych wierzytelności nie będzie prowadzone postępowanie egzekucyjne, sądowe. Na dzień nabycia wierzytelności od podmiotu zagranicznego nie będą też istniały przesłanki do uznania tych wierzytelności za zagrożone nieściągalności. W związku z powyższym spółka zapytała, czy transakcja nabycia wierzytelności jest czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług? Zdaniem spółki, transakcja nabycia wierzytelności w imieniu własnym i na własne ryzyko jest czynnością niepodlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Nie jest ona odpłatnym świadczeniem usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 1 VATU, dlatego też nie podlega ona temu podatkowi. (…) Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Jednocześnie zobowiązanie usługobiorcy może mieć postać świadczenia nie tylko określonej sumy pieniędzy, ale także świadczenie innej usługi (usługi wzajemnej). Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę. Aby dana czynność (świadczenie) podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT, musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym, pomiędzy świadczoną usługą a świadczeniem wzajemnym. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia. Wierzytelność jest prawem majątkowym, które może być przedmiotem obrotu gospodarczego, a instytucja przelewu wierzytelności została uregulowana w przepisach art. 509–518 ustawy z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.; dalej: KC). W kwestii sprzedaży wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej spółka przytoczyła tezy wyroku TSUE z 27.10.2011 r., w sprawie C-93/10 oraz powołała się na wyrok NSA z 19 2012 r., I FPS 5/11 (…) i podkreśliła, że w przedstawionym stanie faktycznym jedyną występującą zapłatą jest zapłata ceny za wierzytelności, dlatego nie można uznać, że dochodzi do świadczenia usługi o charakterze odpłatnym. Można dojść do jednoznacznego wniosku, że żadna transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła zostać zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 VATU. Ponieważ spółka w opisanej umowie cesji wierzytelności nie zobowiązała się do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie, nie dojdzie do świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 VATU. W ocenie spółki jej argumentacja znajduje potwierdzenie w powołanych przez nią interpretacjach indywidualnych. W zaskarżonej interpretacji, uznając stanowisko spółki za nieprawidłowe, Dyrektor KIS po przeanalizowaniu art. 5 ust. 1 pkt 1, art. 7 ust. 1, art. 8 VATU oraz orzecznictwa TSUE wskazał, że dostawa towarów lub świadczenie usług podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wtedy, gdy są wykonane odpłatnie, oraz gdy pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę a ich beneficjentem (odbiorcą) istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne. Wskazując przepisy art. 509 i art. 510 § 1 KC, organ zaznaczył, że wierzytelność jest prawem majątkowym, które może być przedmiotem obrotu gospodarczego i prawem jednego podmiotu do żądania od drugiego podmiotu pewnego zachowania się zwanego świadczeniem (wyrażalnym pieniężnie). Przeniesienie wierzytelności z majątku dotychczasowego wierzyciela do majątku nabywcy wierzytelności jest skutkiem rozporządzenia tą wierzytelnością przez dotychczasowego wierzyciela i stanowi wykonanie przez niego przysługującego mu prawa własności. Przelew wierzytelności jest konstrukcją prawną, przewidzianą w ogólnych zasadach zobowiązań prowadzącą do zmiany osoby wierzyciela, podczas gdy przedmiot zobowiązania pozostaje ten sam. Umowy cesji wierzytelności należą do czynności prawnych rozporządzających o skutkach zbliżonych do umowy przenoszącej własność. Istotą przelewu wierzytelności jest zatem umowa zawierana przez wierzyciela z osobą trzecią, na podstawie której osoba ta nabywa od wierzyciela przysługującą mu wierzytelność. W wyniku przelewu wierzytelności prawa przysługujące dotychczasowemu wierzycielowi przechodzą na nabywcę wierzytelności, przy czym sam stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie. W zamian za nabywaną wierzytelność cesjonariusz (nabywca) zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia na rzecz cedenta. Spełnienie świadczenia wynikającego z umowy przelewu nastąpi, gdy cedent przeniesie wierzytelność na cesjonariusza, a on zapłaci mu cenę za cedowaną wierzytelność. Umowa cesji wierzytelności wypełnia znamiona określone w art. 8 ust. 1 VATU, polega bowiem na przeniesieniu prawa do wartości niematerialnych i prawnych, w związku z tym stanowi świadczenie usług w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. Z punktu widzenia nabywcy wierzytelności do świadczenia usług dochodzi już w momencie samego nabycia wierzytelności. Celem nabycia cudzej wierzytelności nie musi być jej odsprzedaż, ale także inne wykorzystanie do celów prawno-gospodarczych przez nabywcę. Sposób wykorzystania nabytej wierzytelności może decydować o charakterze usługi, nie zaś o istocie czynności prawnej, jaką jest nabycie cudzej wierzytelności. (…) Przenosząc powyższe rozważania na grunt analizowanej sprawy, organ podkreślił, że stosunek cywilnoprawny pomiędzy zbywcą a nabywcą wierzytelności kończy się po dokonaniu tej czynności prawnej. Po zbyciu wierzytelności zbywca nie ma wpływu na dalszy byt wierzytelności i nie jest zainteresowany dalszym postępowaniem nabywcy w tym względzie. Odnosząc się do wyroku TSUE w sprawie C-93/10, organ podkreślił, że odnosi się on do wierzytelności „trudnych”, tj. wymagalnych, o wątpliwej perspektywie spłaty. Natomiast we wniosku spółka wskazała, że wierzytelności w dacie ich nabycia nie będą wymagalne, umowa ich nabycia wierzytelności nie będzie zawierała zastrzeżenia o zwrotnym przeniesieniu wierzytelności na podmiot zagraniczny, w stosunku do nabywanych wierzytelności nie będzie prowadzone postępowanie egzekucyjne, sądowe, a na dzień ich nabycia nie będą istniały przesłanki do uznania ich za zagrożone nieściągalnością. Zatem w przedstawionych okolicznościach czynność nabycia ww. wierzytelności od podmiotu zagranicznego należy uznać za świadczenie usług w rozumieniu przepisów VATU, podlegające opodatkowaniu tym podatkiem. Spełnione są bowiem wszystkie warunki do uznania opisanych transakcji za świadczenie usług: beneficjentem świadczenia jest podmiot zagraniczny, od którego kupujący zobowiązuje się nabyć wierzytelności wobec polskiej spółki kapitałowej. Zatem pomiędzy stronami istnieje stosunek prawny – zawierana jest umowa sprzedaży wierzytelności – natomiast w opisanym przypadku wynagrodzeniem będzie kwota dyskonta, tzn. cena zapłacona za wierzytelności będzie niższa od wartości rynkowej i nominalnej nabytych wierzytelności, pojawi się więc nadwyżka pomiędzy wartością rynkową oraz nominalną wierzytelności a wydatkami na ich nabycie. W tej sytuacji czynności wykonywane na podstawie umowy sprzedaży wierzytelności wypełniają znamiona określone w art. 8 ust. 1 VATU i w związku z tym stanowią świadczenie usług w rozumieniu tego przepisu, a tym samym będą podlegać opodatkowaniu podatkiem VAT na podstawie art. 5 ust. 1 ww. ustawy. Nadto czynności wykonywane na podstawie umowy sprzedaży wierzytelności będą podlegać opodatkowaniu w miejscu siedziby działalności gospodarczej usługobiorcy, tj. podmiotu zagranicznego, czyli zgodnie z art. 28b ust. 1 VATU będą podlegać opodatkowaniu na terytorium (...). W skardze na opisaną wyżej interpretację, wnosząc o jej uchylenie oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych, spółka zarzuciła organowi naruszenie:
1) art. 5, art. 7, art. 8 oraz art. 15 VATU (…), 2) art. 14c § 2 w zw. z art. 121 oraz art. 124 w zw. z art. 14h ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2020 r. poz. 1325 ze zm.; dalej: OrdPU) (…).