Abstrakt
W okolicznościach przedmiotowej sprawy odstępne nie stanowi zapłaty za wyrażenie zgody przez nabywcę na odstąpienie od umowy, albowiem – jak słusznie zauważa skarżąca w skardze – odstąpienie od umowy stanowi realizację uprawnienia przez sprzedającego i jest czynnością jednostronną. (...) w okolicznościach faktycznych przedstawionych przez skarżącą należy uznać, że należności wypłacone na rzecz skarżącej [odstępne] przez sprzedającego z tytułu odstąpienia od umowy przedwstępnej zobowiązującej do zawarcia umowy sprzedaży towarów używanych należy uznać za niepodlegające opodatkowaniu VAT.
Wyrok WSA we Wrocławiu z 4.5.2017 r., I SA/Wr 1245/16
Z uzasadnienia: Przedmiotem skargi jest interpretacja indywidualna Dyrektora IS w P. działającego w imieniu Ministra Finansów (...) w przedmiocie podatku od towarów i usług (dalej: VAT). Z uzasadnienia zdarzenia przyszłego przedstawionego we wniosku o udzielenie interpretacji indywidualnej wynika, że spółka rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej w przedmiocie handlu towarami używanymi. Strona wskazała, że jej działalność opiera się w szczególności na skupowaniu od osób fizycznych, niebędących podatnikami VAT towarów używanych, a następnie ich sprzedaży ostatecznym odbiorcom. Spółka podała, że zdarzają się sytuacje, że przed zawarciem właściwej umowy sprzedaży sprzedający decydują się na zawarcie przedwstępnej umowy. Strona wyjaśniła, że umowa przedwstępna zawiera oznaczony termin, do którego upływu strony zobowiązują się zawrzeć umowę właściwą (przyrzeczoną). Na mocy umowy przedwstępnej spółka wypłaca sprzedającemu zaliczkę na poczet późniejszej (przyrzeczonej) dostawy towaru. Wskazano, że postanowienia umowy przedwstępnej dają stronom możliwość odstąpienia bez podania przyczyny od umowy za zapłatą odstępnego. Odstąpienie w takim wypadku musi nastąpić najpóźniej do dnia, w którym powinna być zawarta umowa przyrzeczona. W przypadku odstąpienia od umowy przez sprzedającego – spółka otrzymuje zwrot uprzednio wypłaconej zaliczki oraz ustaloną umownie kwotę odstępnego. Wyjaśniono, że w sytuacji gdy nie ma miejsca odstąpienie od umowy przedwstępnej przez którąkolwiek ze stron – Spółka sprzedaje nabyte ostatecznie towary używane osobom trzecim, opodatkowując VAT marżę uzyskaną na transakcji. (...) W związku z powyższym opisem zdarzenia przyszłego spółka zadała następujące pytania:1. W jaki sposób spółka powinna traktować na gruncie VAT wypłacane na jej rzecz przez sprzedającego należności z tytułu odstąpienia od umowy przedwstępnej? 2. W przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie nr 1, czy spółka, prowadząc sprzedaż towarów używanych w systemie „VAT marża” oraz uzyskując dochody z tytułu odstępnego płaconego przez sprzedających, jest obowiązana do stosowania tzw. prewspółczynnika proporcji zgodnie z art. 86 ust. 2a i nast. VATU?Zdaniem spółki powinno się traktować wypłacane na jej rzecz przez sprzedającego należności z tytułu odstąpienia od umowy przedwstępnej jako opłaty będące poza zakresem VAT (niepodlegające VAT). Odstępne i kary umowne nie stanowią bowiem wynagrodzenia za wykonanie czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 VATU, w szczególności odpłatnego świadczenia usług na terytorium kraju. Dodatkowo spółka stwierdziła, że prowadząc sprzedaż towarów używanych w systemie „VAT marża” oraz uzyskując dochody z tytułu odstępnego płaconego przez sprzedających, nie jest obowiązana do stosowania tzw. prewspółczynnika proporcji. W powołanej na wstępie interpretacji indywidualnej uznano stanowisko strony za nieprawidłowe. (...) Według organu podatkowego, aby ustalić zasady opodatkowania danej czynności, dokonanej w zamian za odszkodowanie (rekompensatę) niezbędne jest rozstrzygnięcie, czy te czynności skutkują uzyskaniem bezpośrednich korzyści przez wypłacającego. Organ podatkowy zaznaczył, że na gruncie VAT pod pojęciem świadczenia – składającego się na istotę usługi – należy rozumieć każde zachowanie się, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Według organu podatkowego, jeżeli zaniechanie pewnych czynności za odszkodowaniem przynosiłoby wymierną korzyść konkretnemu podmiotowi, to wówczas powinno być ono na gruncie VATU przyjmowane za usługę. W efekcie czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Organ podatkowy zaznaczył, że kwestia ta ma szczególnie istotne znaczenie przy takich świadczeniach, których istotą jest zaniechanie, powstrzymywanie się od określonych czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie. Analizując art. 361 § 1 i art. 471 ustawy z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm., dalej: KC) organ podatkowy wskazał, że istotą odszkodowań nie jest płatność za świadczenie, lecz rekompensata za szkodę. W takim przypadku nie mamy do czynienia z transakcją ekwiwalentną, co oznacza, że otrzymane odszkodowanie nie wiąże się z żadnym świadczeniem ze strony podatnika. Zapłata ta nie jest też związana ze zobowiązaniem się otrzymującego daną kwotę do wykonania czynności, powstrzymania się od dokonania czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji. Zdaniem organu podatkowego ustalanie statusu wypłacanej rekompensaty, jako podlegającej bądź nie opodatkowaniu VAT, należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem. Zatem jeżeli płatność o charakterze odszkodowawczym nie będzie miała bezpośredniego związku z żadną czynnością mającą charakter świadczenia ze strony kontrahenta, wówczas kwota otrzymanych odszkodowań nie będzie mieściła się w katalogu czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 VATU i jako taka nie będzie podlegała opodatkowaniu tym podatkiem. Oznacza to, że kwota otrzymanych odszkodowań nie będzie mieściła się w katalogu czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 VATU i jako taka nie będzie podlegała opodatkowaniu tym podatkiem, o ile płatności o charakterze odszkodowawczym nie będą miały bezpośredniego związku z żadną czynnością mającą charakter świadczenia ze strony podmiotu zobowiązanego. Zdaniem organu podatkowego rekompensata finansowa (odstępne) nie będzie posiadała cech odszkodowania za poniesioną szkodę, gdyż nie zaistnieją okoliczności, które w rozumieniu przepisów KC powodowałyby szkodę i determinowały wypłatę odszkodowania. W opinii organu w opisanym zdarzeniu przyszłym mamy do czynienia ze świadczeniem usługi, gdyż świadczenie pieniężne jest wypłacane w zamian za zgodę na odstąpienie od umowy sprzedaży. Organ podatkowy zauważył, że w opisanym we wniosku przypadku można wskazać konkretnego beneficjenta tej usługi, albowiem w zamian za wyrażenie zgody na odstąpienie od umowy właściwej (przyrzeczonej) (wyczerpanie wszelkich roszczeń spółki związanych z odstąpieniem od umowy przez sprzedającego) spółka otrzymuje określone świadczenie pieniężne. (...) W konsekwencji organ podatkowy uznał, że świadczenie pieniężne płacone z tytułu odstąpienia od umowy sprzedaży stanowi wynagrodzenie za świadczenie usługi wynikającej z łączących strony więzów obligacyjnych oraz przewidzianej wprost w postanowieniach umowy. Zgodę na wcześniejsze odstąpienie od umowy należy traktować zaś jako odpłatne świadczenie usług spełniające przesłanki określone w art. 8 ust. 1 VATU, podlegające opodatkowaniu VAT. Podsumowując, organ podatkowy uznał, że wypłacane na rzecz spółki należności otrzymane od sprzedającego z tytułu odstąpienia od umowy przedwstępnej stanowi wynagrodzenie za usługę i będzie podlegać opodatkowaniu VAT na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 8 ust. 1 pkt 2 VATU, jako odpłatne świadczenie usług. W związku z udzieleniem negatywnej odpowiedzi na pytanie nr 1 organ podatkowy uznał zaś udzielenie odpowiedzi na pytanie nr 2 za zbędne. Postępowanie przed sądem I instancji. Po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia prawa spółka wniosła skargę do WSA we Wrocławiu, w której zażądała uchylenia interpretacji indywidualnej i zwrotu kosztów postępowania sądowego. Formułując zarzuty skargi, strona wskazała na naruszenie:
• art. 5 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 8 ust. 1 pkt 2 VATU (...), • art. 361 w zw. z art. 471 KC (...). • art. 14c § 1 i § 2 w zw. z art. 121 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (dalej: OrdPU) (...)