Abstrakt

W praktyce działania organów skarbowych ich pracownicy zgłaszają wątpliwości co do poprawności i skuteczności przedstawionego im do akt sprawy pełnomocnictwa. Ich wyjaśnienie w toku sprawy jest niezwykle istotne, ponieważ pozbawienie pełnomocnika strony możliwości udziału w postępowaniu stanowi istotne naruszenie procesowe, mogące mieć wpływ na wynik sprawy. Warto zauważyć, że co do zasady pełnomocnictwo mogło być udzielone na piśmie bądź do protokołu, ale od 11.5.2014 r. powyższa reguła została rozszerzona, w związku ze zmianą treści art. 137 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacji podatkowej (dalej: OrdPU), poprzez ustawę z 10.1.2014 r. o zmianie ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 183). Zgodnie z nowelizacją pełnomocnictwo może być udzielone również w formie dokumentu elektronicznego.WprowadzeniePełnomocnik może reprezentować podatnika zarówno w postępowaniu podatkowym przed organami podatkowymi, jak i w postępowaniu kontrolnym przed organami kontroli skarbowej. Przepisy OrdPU nie definiują pojęcia pełnomocnictwa. Poprzez art. 137 § 4 OrdPU do pełnomocnictw udzielanych przed organami skarbowymi w sprawach podatkowych stosuje się przepisy prawa cywilnego. W prawie cywilnym pełnomocnictwo jest określane jako jednostronna czynność prawna o charakterze upoważniającym. Przepisy ustawy z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (dalej: KC), stosuje się wprost (art. 98–109 KC), przy czym na mocy art. 137 § 4 ­OrdPU odnoszące się do pełnomocnictwa przepisy procedury podatkowej mają w postępowaniu przed organami skarbowymi pierwszeństwo przed normami prawa cywilnego.Przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców może działać w postępowaniu kontrolnym również przez prokurenta. Prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, które są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W pojęciu czynności pozasądowych mieści się reprezentowanie strony przed organami skarbowymi. W istocie każda prokura jest pełnomocnictwem.Podmioty kontrolowane, i te będące osobami fizycznymi, i te będące osobami prawnymi bądź jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, mogą występować w postępowaniu przed organami skarbowymi przez swoich pełnomocników, przy czym uprawnienie to przysługuje stronie, gdy charakter czynności nie wymaga jej osobistego działania. Zasada określona w art. 136 OrdPU i opisany w niej obowiązek osobistego działania strony może wynikać z przepisów prawa, z postanowienia organu prowadzącego postępowanie albo z charakteru czynności procesowych. Osobiste działanie strony nie wyklucza jednak asystowania przy takich czynnościach pełnomocnika i udzielania przez niego stronie stosownej pomocy prawnej. Jedyne ograniczenie, jakie może się tu pojawić, to narzucanie stronie woli pełnomocnika. Przykład czynności, w której z samej istoty rzeczy nieodzowne jest osobiste uczestnictwo strony, to składanie przez daną osobę zeznań w toku postępowania.W postępowaniu kontrolnym pełnomocnictwo musi być udzielone wprost i nie może być domniemane. Nie można w związku z tym podzielić stanowiska, że zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 137 § 4 OrdPU w postępowaniu ma zastosowanie art. 97 ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) i w konsekwencji można uznać tymczasowe dopuszczenie do udziału w czynnościach pełnomocnika, który nie może przedstawić pełnomocnictwa. Jest to niedopuszczalne, z uwagi choćby na tajemnicę skarbową. Zgoda na działanie takiej osoby spowodowałaby wejście przez nią w posiadanie informacji chronionych tajemnicą skarbową, do których uzyskania byłaby nieuprawniona. Jedyna możliwość występowania w sprawie podatkowej tzw. domniemanego pełnomocnika wynika wyłącznie z art. 137 § 3a ­OrdPU. W opisanym tam przypadku jest to możliwe tylko w stosunku do małżonka podatnika w sprawach tzw. mniejszej wagi, kiedy to organ nie ma wątpliwości co do istnienia i zakresu jego upoważnienia do występowania w imieniu strony.Z treści pełnomocnictwa udzielonego przez stronę w postępowaniu powinno jasno wynikać, jaki jest jego zakres, tzn. jakich czynności, w jakim postępowaniu, przed jakimi organami może dokonywać pełnomocnik w imieniu mocodawcy. Z treści pełnomocnictwa powinno wynikać, czy obejmuje ono wszelkie czynności, czy tylko niektóre, czy dotyczy całego postępowania, czy też określonego jego etapu (por. wyrok WSA w Poznaniu z 6.11.2009 r., I SA/Po 579/09). Jeżeli pracownicy organu kontroli skarbowej prowadzący sprawę mają wątpliwości dotyczące zakresu pełnomocnictwa bądź jego treści, powinni je wyjaśniać z udziałem strony i pełnomocnika. Co prawda zasada ta nie wynika wprost z brzmienia przepisów OrdPU, ale jest zgodna z poglądami judykatury: „Jeśli organ miał w tym przedmiocie wątpliwości, powinien je wyjaśnić z udziałem strony i pełnomocnika, nie zaś pomijać złożone pełnomocnictwo”. Takie stanowisko przedstawił NSA w wyroku z 19.6.1998 r., I SA/Lu 641/97, Legalis. Zasadą jest, że w kwestii wyjaśnienia wątpliwości związanych z treścią pełnomocnictwa organy kontroli skarbowej najpierw zwracają się do pełnomocnika. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie w wyroku z 20.5.2006 r., I SA/Lu 26/09, Legalis, przyjął, iż wezwanie do złożenia dokumentu pełnomocnictwa, które nie zostało złożone z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej podpisanym przez pełnomocnika, powinno być skierowane do pełnomocnika, który podpisał wniosek, nie do strony, mocodawcy. Ponadto należy pamiętać, że skoro organ dysponuje załączonym do akt sprawy pełnomocnictwem upoważniającym do reprezentowania skarżącego przed organami podatkowymi, pełnomocnik manifestuje wolę wykonywania umocowania, organ uznaje zaś udzielone pełnomocnictwo za skuteczne w toku całego postępowania, to brak jest podstaw, by kwestionować uprawnienie (zob. wyrok NSA z 20.8.2013 r., II FSK 2280/11, Legalis).