Abstrakt
Od 30.7.2010 r. dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej zyskali dodatkowe uprawnienia i rozpoczęli realizację postępowań kontrolnych, których zakres przedmiotowy, obok przestrzegania przepisów prawa podatkowego, obejmuje także zagadnienia określone w art. 2 ust. 2a ustawy o kontroli skarbowej, tj. wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie przestępstw oraz wykroczeń przeciwko prawom własności intelektualnej. Z perspektywy upływu ponad 2 lat funkcjonowania nowych przepisów należałoby postulować wykreślenie tego zadania z katalogu spraw powierzonych kontroli skarbowej. Zapewnienie skuteczności w sprawowaniu tej funkcji przez kontrolę skarbową wymagałoby znacznego uzupełnienia regulacji prawnych.
Wprowadzenie
Nowelizacja ustawy o kontroli skarbowej, dalej: KontrSkU, została przeprowadzona ustawą z 25.6.2010 r. o zmianie ustawy o kontroli skarbowej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 127, poz. 858)1. Jej zasadniczym celem, jak możemy przeczytać w rządowym uzasadnieniu projektu ustawy, było zmodyfikowanie bądź skorygowanie niektórych rozwiązań organizacyjnych i doprecyzowanie przepisów regulujących uprawnienia organów kontroli skarbowej, szczególnie w zakresie dostępu organów kontroli skarbowej do informacji oraz zadań realizowanych przez Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej2.
Część zmian wprowadzonych przez ustawodawcę koncentrowała się na zmodyfikowaniu przedmiotowego i podmiotowego zakresu kontroli skarbowej (art. 2–4 KontrSkU). W wyniku nowelizacji do art. 2 KontrSkU został dodany ust. 2a, zgodnie z którym w ramach kontroli skarbowej prowadzonej w zakresie określonym w ust. 1 pkt 1–3 (przede wszystkim kontrola zobowiązań podatkowych, niezgłoszonej działalności gospodarczej i źródeł pochodzenia majątku), kontrola może obejmować również rozpoznawanie, wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie przestępstw i wykroczeń przeciwko prawom własności intelektualnej. W toku postępowań kontrolnych inspektorzy kontroli skarbowej są obecnie uprawnieni do sprawdzenia np. legalności oprogramowania komputerowego wykorzystywanego do prowadzenia działalności gospodarczej. Głównym celem nowelizacji było ograniczenie naruszeń prawa autorskiego oraz zwalczanie „szarej strefy”, a pośrednio miała ona skutkować zwiększeniem wpływów do budżetu państwa z tytułu zobowiązań podatkowych.
Pojęcie własności intelektualnej
Prawo własności intelektualnej, którego to sformułowania użył ustawodawca, określając dobro, które mają chronić działania kontroli skarbowej, zgodnie z przepisem art. 2 ust. 2a KontrSkU, jest sformułowaniem niezwykle pojemnym. Prawo własności intelektualnej czy też inaczej prawo na dobrach niematerialnych odnosi się zarówno do wszelkich wytworów ludzkiego umysłu, jak i praw do korzystania z nich. Prawo własności intelektualnej pozwala na zapewnienie sobie wyłączności właśnie w zakresie niematerialnych składników np. przedsiębiorstwa. Obejmuje szeroki zakres tematyczny. Najczęściej wskazuje się na: prawa autorskie i prawa pokrewne oraz patenty, prawa ochronne obejmujące wzory przemysłowe, znaki towarowe (własność przemysłowa).
Przedmiotem ochrony nie są więc przedmioty materialne, lecz pewne dobra stanowiące zjawiska o charakterze niematerialnym. Dobra niematerialne to dobra występujące w obrocie cywilnoprawnym, nieposiadające postaci materialnej. Stanowią one wynik trzech twórczości: artystycznej, naukowej i wynalazczej. Cechą wspólną wszystkich praw własności intelektualnej jest to, że dają uprawnionemu możliwość zakazania innym pewnych czynności związanych zazwyczaj z eksploatacją dóbr będących przedmiotem ochrony.
Źródła prawa własności intelektualnej
Podstawowymi przepisami regulującymi prawo własności intelektualnej w Polsce, w zakresie praw autorskich, jest ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.), dalej: PrAut, a w zakresie patentów i znaków towarowych – ustawa z 30.6.2000 r. – Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.), dalej: PrWłPrzem.
Poza wskazanymi przepisami prawa krajowego coraz większą rolę odgrywają źródła prawa międzynarodowego oraz prawo wspólnotowe. W ramach Unii Europejskiej bardzo istotnym źródłem prawa są rozporządzenia oraz dyrektywy wydawane w ramach prawa wspólnotowego.
Prawa autorskie a prawa własności przemysłowej
Istnieją dwie kategorie własności intelektualnej. Pierwsza – prawo autorskie i prawa pokrewne, obejmuje szeroki zakres utworów literackich i artystycznych, zapisanych, wykonanych oraz nagranych. Druga kategoria, nazywana własnością przemysłową, obejmuje wynalazki (patenty), znaki towarowe, wzory użytkowe i przemysłowe, oznaczenia geograficzne, a także topografie układów scalonych.
Podstawowym praktycznym wyróżnikiem – praw własności przemysłowej oraz praw autorskich i praw pokrewnych – jest sposób powstania prawa wyłącznego. Prawa własności przemysłowej są udzielane przez uprawniony do tego organ, którym w Polsce jest Urząd Patentowy RP. Prawa te podlegają wpisowi do odpowiedniego rejestru, a zakres ich zdefiniowany jest na podstawie dokumentacji przedłożonej urzędowi. Bez aktywności zainteresowanego prawo to nie może powstać. Ponadto, jak wynika z zasady terytorialności, aby uzyskać ochronę w wielu państwach, konieczne jest prowadzenie równoległych postępowań zgłoszeń patentowych w kilku krajach.
Odmiennie funkcjonują prawa autorskie. Do powstania prawa wyłącznego nie są wymagane żadne formalności, a prawo to powstaje w zasadzie we wszystkich krajach na świecie równolegle. Zgodnie z przepisem art. 1 ust. 1 PrAut: Przedmiotem PrAut jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania (utwór). Jednocześnie przepis art. 1 ust. 2 PrAut zawiera otwarty, przykładowy katalog „typowych” utworów. Zgodnie z powyższym przepisem przedmiotem PrAut są m.in. utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, muzyczne i słowno-muzyczne.
Program komputerowy jako szczególny przedmiot ochrony PrAut
Szczególnym rodzajem utworu w rozumieniu PrAut jest program komputerowy. Pojęcie programu komputerowego nie zostało w polskim systemie prawnym zdefiniowane. W literaturze wskazuje się, że pod tym pojęciem należy rozumień zestaw instrukcji przeznaczonych do użycia bezpośrednio lub pośrednio w komputerze w celu osiągnięcia określonego rezultatu3. Jako cechę programów komputerowych wymienia się możliwość przybrania przez program różnych form wyrażania, wśród których należy wymienić kod źródłowy zapisany w określonym języku programowania oraz kod wynikowy4.
Na mocy [...]