Abstrakt

W doktrynie oraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje liberalne podejście do tzw. miękkiego domniemania stosunku pracy, w świetle którego w imię zasady wolności umów strony mają prawo wyboru różnorodnych form świadczenia pracy, w tym także w ramach umów cywilnoprawnych¹. Elastyczne formy zatrudnienia są często wykorzystywane przez pracodawcę z uwagi na niższe koszty zatrudnienia czy mniejszą ochronę zatrudnionych. Natomiast personel świadczący usługi (pracę) na podstawie umowy zlecenia także odbywa wyjazdy do innych miejscowości w kraju czy za granicą w ramach właściwego wykonania umowy.

Uwagi wstępne

Definicja podróży służbowej zawarta jest w art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy (dalej: KP), zgodnie z którym pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. Z powyższego przepisu wynika, że podróż służbowa dotyczy tylko pracownika i charakteryzuje się tym, że jest odbywana:

- poza miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy,

- na polecenie pracodawcy,

- w celu wykonania określonego przez pracodawcę zadania.

Wszystkie te cechy muszą wystąpić łącznie². Natomiast ustawodawca nie definiuje pojęcia podróży służbowej zleceniobiorcy. W myśl art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej: KC), przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. W przeciwieństwie do umowy o pracę, która określając strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, powinna określać m.in. miejsce wykonywania pracy, umowa zlecenia nie musi wskazywać miejsca, w którym zlecona czynność ma być wykonana. Miejsce to zazwyczaj określone jest charakterem samej zleconej czynności. W jednym z wyroków NSA stwierdził, iż pojęcie podróży służbowej pracownika związane jest z wykonywaniem zadania poza miejscowością, w której znajduje się stałe miejsce jego pracy. Natomiast w przypadku zleceniobiorcy podróżą służbową, a więc podróżą odbywaną w celu wykonania zleconej czynności, jest z reguły podróż odbyta z miejscowości, w której zleceniobiorca zamieszkuje, do miejsca, w którym zlecona czynność ma być wykonana³. Organy podatkowe podobnie interpretują pojęcie podróży w odniesieniu do innych osób niebędących pracownikami, a zatem także do zleceniobiorców. Wskazują wyraźnie na różnice pojęć podróż służbowa i podróż, użytych przez ustawodawcę w art. 21 ust. 1 pkt 16 lit. b) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych⁴ (dalej: PDOFizU), uznając podróż za pojęcie znacznie szersze od podróży służbowej pracownika⁵. Wobec braku definicji podróży należy przyjąć, że swoim zakresem obejmuje nie tylko podróż odbytą w związku z załatwianiem cudzych spraw (tj. podmiotu, który następnie zwraca poniesione w tym celu koszty), ale również dojazd na miejsce wykonywania określonych czynności⁶. Innymi słowy, świadczenia z tytułu podróży osoby niebędącej pracownikiem nie powinny być ograniczone jedynie do wyjazdów poza miejscowość, w której znajduje się siedziba zleceniodawcy lub określone w umowie stałe miejsce jej wykonywania. Podobne stanowisko zajął Minister Finansów w piśmie z 28.9.2004 r.⁷, w którym stwierdził, że (…) dla osób niebędących pracownikami podróż, w związku z którą otrzymują diety i inne należności, nie musi wiązać się z wykonywaniem zadania poza miejscowością, w której znajduje się siedziba podmiotu wypłacającego te świadczenia. W przypadku tych osób „podróży” nie należy bowiem utożsamiać z „podróżą służbową” – pojęciem zdefiniowanym w Kodeksie pracy odnoszącym się do pracowników.

Należy zauważyć, że do zwrotu przez zleceniodawcę kosztów podróży, które poniósł zleceniobiorca w związku z koniecznością odbycia podróży w celu należytego wykonania umowy zlecenia, zastosowanie znajdzie art. 742 KC. Zgodnie z powołanym przepisem dający zlecenie powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, wraz z odsetkami ustawowymi; powinien również zwolnić przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które ten w powyższym celu zaciągnął w imieniu własnym. Jednakże, aby otrzymany przez zleceniobiorcę zwrot kosztów czy ryczałtów (diet) mógł skorzystać ze zwolnienia podatkowego przewidzianego w PDOFizU, to podatnik winien zachować, dla celów dowodowych, jednorodność stosowanej formy zawarcia kontraktu, co oznacza, iż jeżeli zostaje zawarta pisemna umowa zlecenia i w tej właśnie formie określony zostaje przedmiot umowy oraz przysługujące zleceniodawcy wynagrodzenie, to w tej samej formie strony winny, dla celów dowodowych, w pojęciu prawa podatkowego, sprecyzować, czy w ramach otrzymywanego przez zleceniobiorcę wynagrodzenia, sam zleceniobiorca ma obowiązek ponoszenia kosztów np. wyjazdów związanych z wykonaniem umowy zlecenia czy używania własnego samochodu, czy też koszty te ponosić będzie zleceniodawca⁸. W przypadku umowy zlecenia i regulacji kodeksowych pokrycie kosztów wyjazdów służbowych zleceniobiorcy nie będzie więc automatycznie obejmowało wypłaty diet czy zwrotu wszystkich innych kosztów z katalogu przewidzianego dla podróży służbowych pracowników. Przykładowo Kodeks cywilny dla zlecenia zakłada zwrot rzeczywiście poniesionych kosztów, a regulacje pracownicze przewidują możliwość wypłaty ryczałtowej diety na koszty wyżywienia, chociaż niekoniecznie takie koszty musiały zostać poniesione. Zleceniobiorca może więc [...]