Abstrakt

Przedstawione poniżej informacje dotyczą proponowanych przez Unię Europejską zmian systemu podatku VAT w transakcjach wewnątrzunijnych wychodzących naprzeciw zidentyfikowanym problemom, przede wszystkim zdefiniowanym i określonym w komunikacie Komisji Europejskiej z 6.12.2011 r.¹.

Wstęp

Podatek od wartości dodanej funkcjonuje w ramach Zjednoczonej Europy ponad 40 lat, w tym blisko 20 lat w Unii Europejskiej, na zasadach wspólnego zsynchronizowanego podatku pośredniego. Podatek ten stanowi znaczące źródło dochodów dla krajowych budżetów państw członkowskich, a zarazem budżetu Unii. System podatku VAT, który opiera się na prawodawstwie przyjmowanym na szczeblu europejskim, a stosowanym na szczeblu krajowym, ma liczne niedociągnięcia, które powodują, że nie jest on w pełni skuteczny i kompatybilny z wymogami rzeczywistego jednolitego rynku, a rozwiązania strukturalne wkomponowane w moc ustawowych umocowań sprzyjają nadużyciom fiskalnym.

Problem ten został zauważony i zdefiniowany przez Radę Europy i Komisję Europejską już w początkowych latach naszego stulecia. Podejmowane czynności dla scalenia systemu i eliminowania negatywnych skutków stosowanych procedur nie zawsze przynosiły oczekiwane rezultaty. Kryzys finansowy wystawił państwa członkowskie na podwójne wyzwanie w dziedzinie polityki gospodarczej: a mianowicie konieczność wspierania stabilnego wzrostu gospodarczego oraz konsolidacji finansów publicznych poprzez politykę podatkową. Wśród zainteresowanych w przedmiocie sprawy stron panuje powszechne przekonanie, że fragmentacja przepisów VAT, w wyniku której funkcjonuje obecnie 27 odrębnych krajowych systemów podatkowych, stanowi główną przeszkodę skutecznego prowadzenia wewnątrzunijnej wymiany handlowej, co w następstwie uniemożliwia obywatelom czerpanie korzyści z rzeczywiście jednolitego rynku. Dla przedsiębiorców dokonujących transakcji na poziomie międzynarodowym, kosztem braku pełnej harmonizacji podatkowej jest złożoność systemu, konieczność ponoszenia dodatkowych nakładów na przestrzeganie przepisów i niepewność prawa. W konsekwencji wpływ norm fiskalnych w podatku VAT na praktyki handlowe przestaje być ekonomicznie neutralny.

Należy jednocześnie zaznaczyć, że ze zrozumiałych względów państwa członkowskie podejmują niechętnie jakiekolwiek działania reformatorskie, które mogłyby zagrozić dochodom z podatku VAT stanowiącym w 2009 roku około 784 mld euro, czyli 21% krajowych dochodów podatkowych². Stąd akceptowane są zmiany tylko wtedy, gdy ryzyko korzyści i koszty są zrozumiałe i w pełni oszacowane.

W tym kontekście przedstawione poniżej informacje dotyczą proponowanych przez Unię Europejską zmian systemu podatku VAT w transakcjach wewnątrzunijnych wychodzących naprzeciw zidentyfikowanym problemom, przede wszystkim zdefiniowanym i określonym w komunikacie Komisji Europejskiej z 6.12.2011 r.³.

Zasada miejsca przeznaczenia jako podstawa unijnego systemu podatku VAT

„Zielona księga” opublikowana 1.12.2010 r. w sprawie przyszłości podatku VAT⁴ stanowiła doskonałą sposobność do zweryfikowania, czy podjęte w 1967 r. zobowiązanie do ustanowienia docelowego kształtu systemu podatku VAT funkcjonującego w UE w taki sam sposób, jakby nastąpiło to w jednym państwie, opartego na zasadzie opodatkowania w państwie pochodzenia, jest nadal uzasadnione.

Z treści komunikatu Komisji Europejskiej z 6.12.2011 r. stanowiącego obecnie wiążące stanowisko Unii w zakresie docelowego systemu podatku VAT wynika, że wskazana zasada jest z punktu widzenia politycznego niemożliwa do realizacji. Ten impas zauważył nawet Parlament Europejski – dotychczasowy zagorzały obrońca zasady opodatkowania w miejscu pochodzenia – który wezwał do zwrotu ku zasadzie opodatkowania w miejscu przeznaczenia⁵.

Zainteresowane w przedmiocie sprawy strony przyznają także, że system oparty na zasadzie pochodzenia, który teoretycznie jest najbardziej dla nich atrakcyjny, nie będzie możliwy do zrealizowania w dającej się przewidzieć przyszłości. Opowiadają się zatem za właściwie funkcjonującym systemem opartym na opodatkowaniu w miejscu przeznaczenia jako rozwiązaniu pragmatycznym i politycznie osiągalnym.

W związku z powyższym Komisja doszła do wniosku, że nie istnieją już żadne uzasadnione powody, dla których należałoby utrzymać wskazany cel, i wystąpiła z wnioskiem o jego zaniechanie. Trwanie przy tym założeniu, podczas braku możliwości osiągnięcia na tej drodze postępu pod względem politycznym, wpłynęłoby na obniżenie wiarygodności procesu podejmowania decyzji na szczeblu europejskim.

W opinii Komisji odejście od zasady pochodzenia umożliwi rozpoczęcie dalszych działań w celu opracowania alternatywnych koncepcji dla właściwego funkcjonowania unijnego systemu podatku VAT opartego na zasadzie przeznaczenia. Od 1993 r. nie poczyniono w tym obszarze żadnych prac, wariant ten każdorazowo bowiem odrzucano na rzecz zobowiązania wobec zasady pochodzenia.

Koncepcja prostego i wydajniejszego podatku VAT

Dla realizacji założonych celów Komisja sprecyzowała w komunikacie z 6.12.2011 r. dwa kierunki działań, które powinny być podjęte w najbliższej przyszłości aby doszło do zmian, tj. po pierwsze, uczynienie prowadzenia działalności gospodarczej na terenie całej UE możliwie tak prostym i bezpiecznym jak w przypadku [...]