Abstrakt

Uprawdopodobnienie jako surogat dowodu nie oznacza konieczności udowodnienia danej okoliczności. Sprowadza się zaś do uzyskania przekonania o istnieniu określonych okoliczności faktycznych w nieskrępowanym regułami dowodowymi procesie myślowym¹. Uprawdopodobnienie to w pewnym uproszczeniu obiektywny stan wiedzy, w świetle którego istnienie danego faktu jest wysoce prawdopodobne.

Uwagi wstępne

Zasadniczym celem jurysdykcyjnego postępowania podatkowego normowanego przepisami działu IV Ordynacji podatkowej (dalej: OrdPU) jest realizacja materialnego prawa podatkowego. Przepisy te znajdują zastosowanie, gdy organ podatkowy w drodze decyzyjnej koryguje bądź ustala wysokość zobowiązania podatkowego. Według tych zasad prowadzone są postępowania dotyczące odpowiedzialności płatnika bądź odpowiedzialności osoby trzeciej, ewentualnie organ orzeka o zabezpieczeniu wykonania zobowiązania podatkowego, a także rozpatrywane są wnioski dotyczące stwierdzenia nadpłaty bądź ulg indywidualnych. W postępowaniu podatkowym z decyzją wydaną w następstwie przeprowadzonego postępowania możemy mieć do czynienia wtedy, gdy adresat nie zachował się w sposób zgodny z pewnym wzorcem, tj. niewłaściwie wyliczył podatek do zapłaty, nie złożył deklaracji, nie pobrał albo pobrał, ale nie wpłacił podatku, będąc płatnikiem, ale również w sytuacjach, kiedy nie chodzi o naruszenie przepisów przez podmiot, do którego decyzja zostanie skierowana, lecz spełnione zostaną określone przez prawo warunki faktyczne, aktualizujące uprawnienia² bądź obowiązki, a realizacja tych obowiązków wymaga wydania decyzji³. Przykładowo dotyczy to zobowiązań powstających z mocy decyzji (opodatkowanie dochodów nieujawnionych), orzeczenia odpowiedzialności osoby trzeciej, udzielenia ulg indywidualnych w zapłacie podatku⁴. W tych sytuacjach rola organu polega na ustaleniu, że stan rzeczy odpowiadający stanowi opisanemu w hipotezie normy prawnej rzeczywiście zaistniał⁵. Tym samym obowiązkiem organu podatkowego jest ustalenie faktów istotnych dla treści rozstrzygnięcia. Skutkuje to tym, że działalność tych organów koncentruje się w istotnym stopniu na zagadnieniach dowodowych. W postępowaniu podatkowym pierwszoplanowe znaczenie ma ustalenie pewnego fragmentu rzeczywistości, nierzadko odległego od momentu, w którym prowadzone jest postępowanie. Na tym tle powstaje wątpliwość, na ile w sprawach podatkowych możliwe jest uprawdopodobnienie pewnych okoliczności. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że uprawdopodobnienie jest środkiem zwolnionym od ścisłych formalności dowodowych, występującym tam, gdzie wystarczające jest uzyskanie prawdopodobieństwa o jakimś fakcie istotnym z punktu widzenia normy, która ma zostać zastosowana. Uprawdopodobnienie jako surogat dowodu nie oznacza konieczności udowodnienia danej okoliczności. Sprowadza się zaś do uzyskania przekonania o istnieniu określonych okoliczności faktycznych w nieskrępowanym regułami dowodowymi procesie myślowym⁶. Uprawdopodobnienie to w pewnym uproszczeniu obiektywny stan wiedzy, w świetle którego istnienie danego faktu jest wysoce prawdopodobne.

Dowodzenie w sprawach podatkowych

Organ podatkowy, przystępując do sprawy, w pierwszej kolejności z punktu widzenia normy, którą chce zastosować, musi określić, jakie fakty powinny zostać ustalone, następnie decyduje, za pomocą jakich czynności dowodowych to nastąpi (analiza dokumentów prywatnych, urzędowych; dowody ze źródeł osobowych itp.). W większości sytuacji przepisy prawa podatkowego określają, jakie ustalenia ma poczynić organ podatkowy w celu wydania decyzji, ale nie precyzuje, w jaki sposób. Niemniej jednak organ może posługiwać się tylko tymi sposobami dowodzenia, które zostały przewidziane przez przepisy⁷. Przedmiotem dowodzenia w ramach czynności podejmowanych przez organ są fakty, które organ ustala na podstawie dostępnych nazwanych lub nienazwanych środków dowodowych zgodnie z art. 180 OrdPU dbając o formalną poprawność postępowania dowodowego. Przedmiotem dowodu w sprawach podatkowych mogą być zarówno fakty związane z możliwością zastosowania norm prawa materialnego, jak i odnoszące się do kwestii proceduralnych. Co do zasady, ustalanie faktów w sprawach podatkowych realizowane jest za pomocą dowodów. Zupełnie wyjątkowo przepisy OrdPU dopuszczają uznawanie pewnych faktów za udowodnione bez przeprowadzania odrębnego postępowania dowodowego. Dotyczy to faktów powszechnie znanych oraz znanych organom podatkowym z urzędu (art. 187 § 3 OrdPU). O tych ostatnich strona powinna zostać powiadomiona, aby mogła się o nich wypowiedzieć. Będą to w szczególności dokumenty będące w posiadaniu organów z racji pełnionych funkcji, tj. zeznania, deklaracje, ewidencje. Ponadto organy podatkowe dokonując ustaleń w zakresie stanu faktycznego, ­posługują się niekiedy domniemaniami prawnymi, a niekiedy wystarczające jest uprawdopodobnienie pewnych okoliczności.

Uprawdopodobnienie w przepisach podatkowych

W orzecznictwie, jak również piśmiennictwie podatkowym wskazuje się, że [...]