Abstrakt

Stan faktyczny

W ramach prowadzonej działalności spółka zawiera umowy cesji z podmiotami z rynku, na podstawie których jako cesjonariusz nabywa wierzytelności za określoną w umowie cenę i przejmuje ryzyko niewypłacalności dłużnika. Nabycie wierzytelności przez spółkę następuje w celu jej windykacji lub dalszej odsprzedaży. Umowa cesji nie reguluje jednak dalszych losów nabywanych przez spółkę wierzytelności – cedent nie posiada wiedzy, czy wierzytelność ta będzie podlegała dalszej windykacji czy odsprzedaży.

W wyniku przeprowadzonej kontroli podatkowej organ podatkowy zakwestionował prawidłowość rozliczeń podatkowych spółki. W kontrolowanym okresie spółka wykazała obrót z tytułu sprzedaży zwolnionej od podatku od towarów i usług (dalej: VAT), który dotyczył uzyskanych należności z tytułu wierzytelności nabytych w drodze umów cesji wierzytelności. Powyższe zwolnienie zostało zastosowane przez spółkę na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT (dalej: VATU)¹ w zw. z poz. 3 załącznika nr 4 do tej ustawy (w brzmieniu obowiązującym do końca 2010 r.). Za moment powstania obowiązku podatkowego spółka uznała datę wpływu uzyskanych środków na jej rzecz od dłużnika. W uzasadnieniu decyzji organ podatkowy wskazał, że spółka nabywając wierzytelności, świadczy usługę polegającą na uwolnieniu sprzedawcy wierzytelności od wykonania czynności związanych ze ściąganiem długu oraz od ryzyka jego nieściągalności. Tym samym, posiłkując się przepisem art. 43 ust. 1 pkt 1 w zw. z poz. 3 zał. nr 4 do VATU, organ podatkowy stwierdził, że częściowo spółka stosowała zwolnienie z VAT niezasadnie, ponieważ zwolnieniu od podatku podlegają usługi pośrednictwa finansowego z wyłączeniem usług ściągania długów oraz faktoringu. Organ wyróżnił dwie sytuacje, których skutki VAT powinny być zupełnie odmienne i uzależnione od dalszego postępowania z nabytymi wierzytelnościami. Uznał, że spółka nabywając wierzytelności innych podmiotów w celu ich:

- windykacji – świadczyła usługi polegające na wyręczeniu sprzedawców wierzytelności w wykonywaniu czynności związanych ze ściąganiem długów, które stawki powinny być objęte 22% stawką VAT,

- dalszej odsprzedaży – świadczyła usługi zwolnione od podatku.

Spółka wniosła odwołanie od decyzji organu podatkowego do dyrektora IS, argumentując, iż zakres usług ściągania długów nie został zdefiniowany przez ustawodawcę. W rezultacie, stosując wykładnię językową, należy uznać, iż zwrot „ściąganie” wskazuje na ciągły charakter czynności, podczas gdy usługa skupu wierzytelności sama w sobie nie zawiera elementu windykacyjnego, jeśli łączący strony przelewu stosunek cywilnoprawny nie reguluje tej kwestii. W ocenie spółki w jej przypadku brak jest podstaw do zakwalifikowania zakwestionowanych umów cesji wierzytelności jako usługi ściągania długów. Wynika to z faktu, że wierzytelności będące przedmiotem cesji stają się z momentem zakupu własnością cesjonariusza, a sam stosunek cywilnoprawny w postaci przelewu za odpłatnością z uwzględnieniem dyskonta nie świadczy o istnieniu związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy cesją a późniejszą windykacją. Zdaniem spółki ewentualne późniejsze czynności polegające na dochodzeniu długów, czy przez dalszą odsprzedaż, czy też zapłatę przez dłużnika wartości wierzytelności, są dokonywane na potrzeby cesjonariusza, na jego własne ryzyko, w jego imieniu i z zaangażowaniem jego własnych środków finansowych.

Dyrektor IS nie uwzględnił podniesionych przez spółkę w odwołaniu zarzutów, utrzymując w mocy rozstrzygnięcie organu I instancji. W rezultacie spółka złożyła skargę do WSA.

Uzasadniając swoje stanowisko, spółka wskazała, że w przedmiotowej sprawie nabycie wierzytelności następuje na podstawie umowy cesji wierzytelności, nieobejmującej dodatkowych czynności wykonywanych przez zbywcę na rzecz nabywcy, które towarzyszą umowie factoringowej. Odnośnie do usługi ściągania długów spółka podkreśliła, że w ramach takiej usługi usługodawca zobowiązuje się do ściągnięcia długu w zamian za wynagrodzenie. Konsumentem usługi (usługobiorcą) jest ten podmiot, który korzysta z usługi wykonywanej przez kontrahenta, podczas gdy na podstawie zawieranych umów cesji spółka nie zobowiązała się do jakichkolwiek działań polegających na ściąganiu długu na rzecz innego podmiotu. Jednocześnie spółka argumentowała, że nabywając we własnym imieniu i na własny rachunek cudzą wierzytelność za własne środki finansowe, wchodzi w miejsce dotychczasowego wierzyciela. Z tą też chwilą wykonana zostaje transakcja pomiędzy cedentem a cesjonariuszem. Zdaniem spółki ewentualne podjęcie działań zmierzających do ściągnięcia długu nie wynika zatem z transakcji zawartej cedentem, a istniejący dług spółka ściąga we własnym imieniu i na własną rzecz, a nie na rachunek innego podmiotu.

W świetle powyższego, według spółki, świadczeniem usług w przedstawionym stanie faktycznym jest zakup wierzytelności od wierzyciela pierwotnego, a istotą tej usługi jest „zwolnienie zbywcy wierzytelności od ciężaru jej egzekwowania”. Równocześnie sprzedaż własnych wierzytelności spółki uznać należy za „wykonywanie prawa własności”, które nie może, ze swej istoty, być uważane za czynności determinujące działalność gospodarczą, która podlega VAT.

Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę spółki, uznając ją za niezasadną. W rezultacie spółka złożyła skargę kasacyjną do NSA, który rozpatrując skargę kasacyjną, uznał, że na jej tle wyłoniło się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, dotyczące wykładni art. 8 ust. 1 pkt 1 i art. 43 ust. 1 pkt 1 VATU w związku z poz. 3 pkt 5 załącznika nr 4 do tej ustawy, w rezultacie czego przedstawił przedmiotowe zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów NSA. Z uwagi na toczące się postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: TSUE) w związku ze skierowanym pytaniem prejudycjalnym w analogicznej sprawie² NSA zawiesił postępowanie do czasu zakończenia postępowania przed TSUE³.

Komentarz podatkowy

Przedmiotem wyroku NSA w składzie 7 sędziów jest określenie, czy nabycie wierzytelności pieniężnej na podstawie umowy przelewu w celu jej windykacji jest usługą ściągania długów i czy jako taka podlega opodatkowaniu VAT.

Istotą przelewu wierzytelności jest umowa zawierana przez wierzyciela z osobą trzecią, na mocy której osoba ta nabywa od wierzyciela przysługującą mu wierzytelność. W wyniku przelewu wierzytelności prawa przysługujące dotychczasowemu wierzycielowi przechodzą na nabywcę wierzytelności, przy czym sam stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie. Na podstawie umowy przelewu wierzytelności cesjonariusz może [...]