Abstrakt

Skorzystanie z preferencji podatkowych przy zbywaniu przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (dalej: ZCP) wymaga starcia się z aparatem skarbowym i – niejednokrotnie – stawianymi przez niego sztucznymi barierami.

Wstęp

Znane powiedzenie mówi, że różnica pomiędzy Polakiem a Amerykaninem polega na tym, że Polak zakłada firmę po to, żeby ją prowadzić, a Amerykanin – by ją sprzedać. To oparte na stereotypie spostrzeżenie oddaje różnicę w mentalności polskich i amerykańskich przedsiębiorców, niemniej jednak intensywnie rozwijający się rynek transakcji fuzji i przejęć pozwala przypuszczać, że podejście rodaków z roku na rok się zmienia. Coraz częściej przy restrukturyzacji swojej działalności gospodarczej polscy przedsiębiorcy sięgają po instrumenty umożliwiające nabycie całych działających już na rynku przedsiębiorstw lub ich oddziałów (zorganizowanych części przedsiębiorstw). Nie jest to niczym dziwnym, tym bardziej że transakcje tego rodzaju są korzystne podatkowo – zarówno z punktu widzenia ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych¹ (dalej: PDOPrU), jak i podatku od towarów i usług² (dalej: VATU).

Niestety, skorzystanie z preferencji podatkowych przy zbywaniu przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (dalej: ZCP) wymaga starcia się z aparatem skarbowym i – niejednokrotnie – stawianymi przez niego sztucznymi barierami. Najlepszym przykładem takiej kłopotliwej przeszkody jest wciąż nieugruntowany pogląd organów podatkowych i sądów na temat zasad rozróżniania do celów podatkowych zbycia przedsiębiorstwa (lub ZCP) od zbycia zwykłego zespołu składników majątkowych niestanowiących przedsiębiorstwa (lub ZCP). Tymczasem, z biznesowego punktu widzenia, kolosalne znaczenie ma to, w jaki sposób zostanie zakwalifikowana dana transakcja i jakie będą jej skutki podatkowe. Niestety, ani ustawy nie są precyzyjne, ani też doktryna i orzecznictwo nie wskazują prostych reguł, które pozwoliłyby na jednoznaczne określenie, czy w danej sytuacji dochodzi do zbycia ZCP, czy nie. Kością niezgody pozostaje w szczególności kwestia zobowiązań i tego, czy ich występowanie w zbywanym majątku stanowi kluczowy parametr dla rozróżnienia transakcji zbycia ZCP od transakcji zbycia grupy składników majątkowych niestanowiących przedsiębiorstwa lub ZCP. Niniejszy artykuł stanowi próbę syntetycznego przedstawienia problematyki niejednolitej wykładni przepisów w tym zakresie i konsekwencji z tym związanych.

Pojęcie przedsiębiorstwa

Biznesowe skutki określonych działań to jedno, ale należy podkreślić, że poprawne ustalenie zakresu terminów przedsiębiorstwo i zorganizowana część przedsiębiorstwa stanowi przede wszystkim jedną z gwarancji ochrony szeroko rozumianego obrotu gospodarczego³. Niestety to właśnie interpretacyjne wątpliwości dotyczące znaczeniowego zakresu obu pojęć powodują, że kwestia odróżnienia transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części od transakcji zbycia składników przedsiębiorstwa jest dla organów podatkowych problematyczna. Źródłem tych niejasności jest w głównej mierze niestaranność legislacyjna.

Na gruncie prawa cywilnego pojęcie przedsiębiorstwo jest ujmowane w rozumieniu podmiotowym (jako podmiot prawa), funkcjonalnym (jako wykonywanie określonej działalności) i przedmiotowym (określony zespół składników)⁴.

W obecnym stanie prawnym pojęcie przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym zdefiniowane jest w art. 55¹ KC (dalej: KC)⁵. W myśl tego przepisu przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Ustawa nie zawiera zamkniętego katalogu składników przedsiębiorstwa. Tytułem przykładu w przepisie zostały wymienione:

- oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);

- własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

- prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

- wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

- koncesje, licencje, zezwolenia;

- patenty i inne prawa własności przemysłowej;

- majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

- tajemnice przedsiębiorstwa;

- księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Cywilistyczna definicja przedsiębiorstwa ulegała zmianom, z których ostatnia (i kluczowa dla omawianego problemu w zakresie wykładni) nastąpiła w 2003 r.⁶. W poprzednim brzmieniu ustawa wyraźnie wymieniała wśród składników przedsiębiorstwa zobowiązania i obciążenia związane z jego prowadzeniem. Na mocy nowelizacji [...]