Monitor Podatkowy
nr 8/2011
Orzecznictwo sądów administracyjnych w zakresie stwierdzenia wadliwości lub nierzetelności ksiąg podatkowych przez organy skarbowe
Autor jest doktorantem w Katedrze Finansów Publicznych i Prawa Finansowego na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku, współautorem książki Ustawa o kontroli skarbowej. Komentarz praktyczny.
Autor jest radcą prawnym, pracownikiem służb skarbowych, słuchaczem seminarium doktorskiego prof. L. Etela, w Katedrze Prawa Podatkowego Uniwersytetu w Białymstoku.
Abstrakt
Konsekwencją ujawnienia nieprawidłowości w trakcie prowadzonych procedur kontrolnych przez organy skarbowe jest podejrzenie prowadzenia ksiąg podatkowych przez podatnika z naruszeniem zasad rzetelności i niewadliwości. W orzecznictwie sądów administracyjnych pojawiło się wiele wyroków, które w sposób niejednolity traktują tę problematykę, szczególnie w kontekście prawidłowości oceny kontrolujących, czy rzeczywiście wystąpiła nierzetelność lub wadliwość ksiąg.
Wprowadzenie
Badanie ksiąg podatkowych jest elementem każdej kontroli prowadzonej przez organy skarbowe1. Ewidencja, jak każda forma ksiąg podatkowych, musi odzwierciedlać rzeczywisty przebieg zdarzeń gospodarczych, które są istotne z podatkowego punktu widzenia. Metoda zakwestionowania rzetelności zapisów w księgach nie jest sprecyzowana w przepisach prawa. Podważenie informacji zawartej w księdze podatkowej przez organy skarbowe może nastąpić za pomocą każdego dowodu, który okaże się wiarygodny i przekonujący2. Co do zasady, to podatnik powinien posiadać w swojej dokumentacji dowody potwierdzające rzetelność deklarowanych podstaw opodatkowania, a w odniesieniu do kosztów nie tylko fakt ich poniesienia, ale także dokonania w celu uzyskania przychodów3.
W praktyce kontrolnej stwierdzenie nierzetelności lub wadliwości ksiąg podatkowych towarzyszy wiele kontrowersji , które w dużej mierze niwelowane są przez orzecznictwo sądów administracyjnych.
Księgi podatkowe
Definicja ksiąg podatkowych zawarta jest w art. 3 pkt 4 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacji podatkowej4, dalej: OrdPU, zgodnie z którym rozumie się przez nie księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i rozchodów, ewidencje oraz rejestry, do których prowadzenia – do celów podatkowych, na podstawie odrębnych przepisów – obowiązani są podatnicy, płatnicy lub inkasenci5.
O zasadach prowadzenia ksiąg rachunkowych mówi ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowości6 (dalej: RachU), którą na podstawie art. 2 stosuje się m.in. do spółek handlowych i spółek cywilnych mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 31 ust. 1 RachU, księgi rachunkowe obejmują zbiory zapisów księgowych, obrotów (sum zapisów) i sald, które tworzą: dziennik, księgę główną, księgi pomocnicze, zestawienia: obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald kont ksiąg pomocniczych, wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz).
Dla celów rachunkowości księgi te służą odzwierciedleniu sytuacji majątkowej i finansowej osób prawnych czy też fizycznych, zobowiązanych do ich prowadzenia. Natomiast możliwość wykorzystania tych ksiąg do celów prawa podatkowego musi wyraźnie być wskazana w ustawach podatkowych, czego przykładem może być art. 9 ust. 1 ustawy z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych7, dalej:PDOPrU, który zobowiązuje podatników do prowadzenia ewidencji rachunkowej, zgodnie z odrębnymi przepisami (w tym RachU), w sposób zapewniający określenie wysokości dochodu (straty), podstawy opodatkowania i wysokości należnego podatku za określony rok podatkowy, a także do uwzględnienia w ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych informacji niezbędnych do obliczenia wysokości odpisów amortyzacyjnych. Tym samym księgi rachunkowe zyskują przymiot materiału dowodowego w trakcie prowadzonego postępowania kontrolnego przez organy kontroli skarbowej czy też kontroli podatkowej bądź postępowania podatkowego prowadzonych przez organy podatkowe. Są one głównym źródłem informacji co do wszelkich zdarzeń gospodarczych, jakie wynikły w trakcie roku podatkowego u kontrolowanego. Na ich podstawie można wyselekcjonować chociażby sprzedaż objętą poszczególnymi stawkami VAT, sprzedaż towarów i usług do zindywidualizowanych odbiorców, wszelkiego rodzaju zakupy służące prowadzonej działalności gospodarczej itp. Także dla kontrolujących są one pierwszorzędnym zbiorem informacji dowodowych, które służą do zobrazowania faktycznej działalności kontrolowanego.
Moc dowodowa księgi podatkowej
Ordynacja podatkowa nadaje księgom podatkowym walor szczególnej mocy dowodowej, ale tylko w przypadku, o którym mowa w [...]
