Abstrakt

Przepisy prawa procesowego, nawet te najbardziej rozbudowane, nie regulują wszystkich sytuacji procesowych, jakie mogą wyłonić się w trakcie postępowania w indywidualnej sprawie. Niekiedy w sytuacjach, w których pojawia się wątpliwość związana z dokonywaniem czynności procesowych, w szczególności związana z tym, czy priorytetowe znaczenie powinna odgrywać szybkość postępowania czy też zapewnienie stronie rzeczywistego czynnego udziału w podejmowanych czynnościach, konieczne stanie się rozstrzygnięcie danego problemu proceduralnego z uwzględnieniem tych unormowań, które mają znaczenie podstawowe dla danej gałęzi prawa procesowego. Skłania to do zwrócenia uwagi na problem interpretowania przepisów normujących postępowanie podatkowe oraz znaczenie, jakie w tym procesie odgrywają bądź odgrywać powinny zasady ogólne postępowania podatkowego.

Wprowadzenie

Analizując problematykę interpretacji przepisów normujących postępowanie podatkowe, należy zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii związanych z zasadami ogólnymi postępowania. Zasadnicza dotyczy charakteru tych zasad, ich cech charakterystycznych oraz znaczenia dla prawidłowego przeprowadzenia postępowania, a w szczególności – ich roli w procesie wykładni przepisów postępowania. Kolejne zagadnienie, które wiąże się z istotnymi problemami praktycznymi, dotyczy sposobów rozstrzygania ewentualnych kolizji pomiędzy zasadami postępowania, ewentualnie przepisami stanowiącymi ich konkretyzację i ustalenia przy tej okazji, czy istnieje hierarchia zasad postępowania, a co za tym idzie, dyrektyw wykorzystywanych w procesie interpretowania przepisów postępowania. Ostatnia kwestia jest szczególnie istotna, gdy w związku z określoną sytuacją w trakcie postępowania możliwe są różne jego warianty, a każdy z nich można uzasadniać odwołaniem się do różnych zasad ogólnych postępowania podatkowego. Ma to istotne znaczenie, ponieważ nie jest rzadka sytuacja, gdy na gruncie pewnych regulacji proceduralnych wykształca się różna praktyka ich stosowania.

Wątpliwości dotyczące stosowania przepisów proceduralnych

Przyczyn różnej praktyki stosowania unormowań procesowych można wskazać kilka. Nie musi ona być wcale efektem nieprzestrzegania przepisów, ale może wiązać się z samą naturą norm prawnych, które mają charakter ogólny, pozostawiając swobodę działania organom. Przykładowo w postępowaniu podatkowym, w pewnych sytuacjach, przepisy wskazują jedynie pewne kryteria wyboru, np. kryteria przesądzające o dopuszczeniu wniosku dowodowego zgłaszanego przez stronę (art. 188)¹ czy też przeprowadzeniu rozprawy (art. 200a)² lub wydaniu decyzji kasacyjnej w postępowaniu odwoławczym (art. 233 § 2)³.

Różnice w stosowaniu przepisów prawa procesowego mogą wynikać z tego, jakie idee wyznają osoby stosujące prawo, ewentualnie, czy system wartości, którym kierują się, rozstrzygając problemy proceduralne danej gałęzi prawa, jest właściwy dla danego typu stosunków prawnych, do których te przepisy procesowe się odnoszą, czy raczej wykazuje swoje konotacje ze stosunkami prawnymi odmiennego rodzaju. Przykładem takiego zjawiska jest posługiwanie się w prawie podatkowym zasadami charakterystycznymi dla procesu cywilnego, szczególnie jeśli chodzi o kształt postępowania wyjaśniającego oraz rozłożenie odpowiedzialności za jego efekt.

Postępowanie składa się z wielu czynności, w trakcie których mogą pojawić się rozmaite problemy, dlatego też nie wszystkie one mogą być wyczerpująco uregulowane przez prawo. Niekiedy może to powodować wątpliwości co do tego, czy słusznie w danej sytuacji organ zastosował dany przepis, czy jego postępowanie jest prawidłowe, w świetle wieloznacznego przepisu lub takiego, który w sposób niepełny reguluje daną kwestię. W tych sytuacjach, kiedy pojawia się wątpliwość związana z dokonywaniem czynności procesowych, w szczególności którym z wartości dać priorytetowe znaczenie (szybkości postępowania czy też zapewnieniu stronie rzeczywistego udziału w postępowaniu), konieczne staje się rozstrzygnięcie owego problemu proceduralnego, przy uwzględnieniu tych unormowań, które przesądzają o cechach charakterystycznych danej gałęzi prawa procesowego. Tu ujawnia się znaczenie zasad ogólnych postępowania podatkowego w procesie interpretacji przepisów proceduralnych.

Zasady ogólne postępowania podatkowego

Postępowanie podatkowe jest unormowane przez przepisy procesowe, które stanowią pewną matrycę, model postępowania. Aby postępowanie mogło wypełniać funkcje przypisane mu przez ustawodawcę, zarówno jego struktura, jak też funkcjonowanie muszą odpowiadać pewnym założeniom ogólnym⁴. W literaturze wskazywano, że [...]