Abstrakt

Doradcy podatkowi jako profesjonalni pełnomocnicy w sprawach podatkowych są na wniosek sądów administracyjnych wyznaczani przez Krajową Radę Doradców Podatkowych do świadczenia osobom ubogim pomocy prawnej. Niniejszy tekst odpowiada na pytanie, czy doradca podatkowy zatrudniony na podstawie umowy o pracę, niemający odrębnej od pracodawcy polisy ubezpieczeniowej od odpowiedzialności cywilnoprawnej, może świadczyć pomoc prawną z urzędu.

Wprowadzenie

Zgodnie z art. 253 ustawy z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: ­PrUSA)¹ o wyznaczenie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej, rady okręgowej izby radców prawnych, Krajowej Rady Doradców Podatkowych lub Krajowej Rady Rzeczników Patentowych. Jeżeli adwokat, radca prawny, doradca podatkowy lub rzecznik patentowy ustanowiony w ten sposób ma podjąć czynności poza siedzibą sądu orzekającego, właściwa okręgowa rada adwokacka, rada okręgowej izby radców prawnych, Krajowa Rada Doradców Podatkowych lub Krajowa Rada Rzeczników Patentowych – na wniosek ustanowionego adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego – wyznaczy w razie potrzeby adwokata, radcę prawnego, doradcę podatkowego lub rzecznika patentowego z innej miejscowości. Powyższy przepis jest podstawą umocowania doradcy podatkowego w sprawie zawisłej przed sądem administracyjnym; jego ustanowienie w ramach prawa pomocy jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa. Wykonywanie prawa pomocy przez doradcę podatkowego wyznaczonego w trybie art. 253 ustawy z 30.8.2002 r. stanowi jego obowiązek zawodowy i korporacyjny².

Doradcy podatkowi, w przeciwieństwie do np. adwo­katów, mogą wykonywać swoje czynności zawodowe, p­o­zostając w stosunku pracy. Zgodnie z art. 27 ust. 1 pkt 2 ustawy z 5.7.1996 r. o doradztwie podatkowym (dalej: DorPodU)³ doradca podatkowy wykonuje ten zawód jako osoba pozostająca w stosunku pracy z podmiotami, o których mowa w pkt 1a (z doradcą podatkowym wykonującym zawód osobiście lub jako uczestnik spółki niemającej osobowości prawnej), oraz z podmiotami, o których mowa w art. 3 (osobą wykonującą zawodowo czynności doradztwa podatkowego) i art. 4 ust. 1 (podmiotem uprawnionym do wykonywania doradztwa podatkowego, np. spółką doradztwa podatkowego). Powyższe oznacza, że reprezentacja strony w postępowaniu sądowoadministracyjnym w ramach tzw. prawa pomocy – jako wchodząca w zakres czynności, do których wykonywania legitymowani są doradcy podatkowi – może być świadczona przez doradcę podatkowego pozostającego w stosunku pracy, o którym mowa w art. 27 ust. 1 pkt 2 DorPodU. Problem dotyczy jednak odpowiedzialności odszkodowawczej takiego doradcy.

Doradca podatkowy podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności doradztwa podatkowego (art. 44 ust. 1 DorPodU). W przypadkach określonych w art. 27 ust. 1 pkt 2 DorPodU (doradców zatrudnionych na umowę o pracę) obowiązek ten ciąży na podmiotach zatrudniających doradców podatkowych (art. 44 ust. 3 zd. 2 DorPodU). Odpowiedzialność za błędy tych doradców podatkowych ponosi więc ich pracodawca. Jest tak dlatego, że świadczą oni usługi na cudzy rachunek (swoich pracodawców). Brak imiennej polisy ubezpieczeniowej, a korzystanie z polisy pracodawcy, nie pozbawia doradcy podatkowego jego statusu jako osoby wykonującej korporacyjny zawód zaufania publicznego. Skoro bowiem wolą ustawodawcy było umożliwienie doradcom podatkowym wykonywania zawodu w ramach stosunku pracy, to przez sam fakt pozostawania doradcy podatkowego w stosunku podległości pracowniczej nie można pozbawić go prawa przyjmowania tzw. urzędówek. Jest to prawo, a po wyrażeniu gotowości wręcz obowiązek doradcy podatkowego. Za reprezentowanie klienta przed sądem administracyjnym w ramach prawa pomocy należy się doradcy podatkowemu wynagrodzenie. W przypadku doradców podatkowych zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, którzy nie mają własnej polisy ubezpieczeniowej, wynagrodzenie należy się wciąż konkretnemu doradcy, a nie jego pracodawcy. Poza tym, konstrukcyjnym elementem stosunku pracy jest wynagrodzenie pracownika, bez którego nie można mówić o stosunku pracy. Z uwagi na fakt, że urzędówki są pracą dodatkową, co do zasady, nieprzewidzianą w umowie o pracę, za ich wykonywanie wynagrodzenie należy się usługodawcy (doradcy podatkowemu). Niemniej jednak objęcie czynności urzędowych ubezpieczeniem opłacanym przez pracodawcę wymaga pewnych uzgodnień (umowy) między zatrudnionym doradcą świadczącym pomoc z urzędu a jego pracodawcą. Sąd często uzależnia wypłacenie wynagrodzenia za urzędówkę od wystawienia faktury VAT, której nie wystawia zatrudniony doradca podatkowy, lecz jego pracodawca. Działalność podmiotu, w którym jest zatrudniony doradca podatkowy, polegająca na czynnościach doradztwa podatkowego wykonywanych przez tego doradcę, jest działalnością gospodarczą. Nie ma przy tym znaczenia, czy doradca podatkowy wykonuje zawód na podstawie pełnomocnictwa strony czy też źródłem jego umocowania jest wyznaczenie go przez sąd w ramach pomocy prawnej udzielonej z urzędu⁴.

Brak zgody pracodawcy na wykonywanie urzędówek oznacza, że doradca podatkowy [...]